Γ´. Ἰδιαίτεραι κατηγορίαι τῶν ἀγγέλων.

 

Ἡ Π. Διαθήκη εἶναι ὡσαύτως ἀσαφής καί εἰς τήν διδασκαλίαν της περί τῶν ἰδιαιτέρων κατηγοριῶν τῶν ἀγγέλων, εἰδικώτερον δέ εἰς ὅ,τι ἀναφέρει περί τῶν μυστηριωδῶν ἐκείνων ὄντων, τά ὁποῖα εἶναι τά χερουβίμ καί τά σεραφείμ.

Τά χερουβίμ: Ὁ ὅρος οὗτος, υἱοθετηθείς παρά τῆς χριστιανικῆς ὀνοματολογίας, εἶναι ὁ πληθυντικός τῆς ἑβραϊκῆς λέξεως "χερούβ". Ἡ λέξις αὐτή πιθανόν εἶναι δάνειον ἐκ τοῦ ἀκκαδικοῦ "χαριβού", μία τῶν μορφῶν τοῦ ὁποίου σημαίνει τόν λατρεύοντα τήν θεότητα πιστόν καί ἐπίσης, τόν θεόν ἤ τήν θεάν, οἱ ὁποῖοι μεσιτεύουν (P. Dhorme καί L. H. Vincent, Les chérubins, ἐν Revue Biblique 1926, σ. 328-358 καί 481-495). Τό προσευχόμενον "χαριβού" (ἤ "χαρουβού") εἶναι θεῖον ὄν, τό ὁποῖον ἐνθυμίζει τούς θέσιν φρουρῶν ἐπέχοντας πρό τῆς θύρας τῶν βαβυλωνιακῶν ναῶν ἤ ἀνακτόρων πτερωτούς ταύρους ("λαμασού", θηλυκόν: "λαμαστού").

Τά χερουβίμ ἀναφέρονται ὀνομαστί τό πρῶτον εἰς τό Γέν. γ´ 24, ὅπου λέγεται ὅτι ὁ Θεός "ἔταξε τά χερουβίμ καί τήν φλογίνην ρομφαίαν τήν στρεφομένην φυλάσσειν τήν ὁδόν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς", κλείσας οὕτω τόν Παράδεισον. Ὁ ρόλος των ὡς φυλάκων ἤ προστατῶν ὑπογραμμίζεται ἐπίσης εἰς τό Ἰεζ. κη´ 14 καί 16. Οὐδεμία περιγραφή των γίνεται, ἀλλ' εἶναι λίαν πιθανόν, ὅτι παριστῶντο ὑπό μορφήν ἀνθρωπίνην, ἀκριβῶς ὡς συνέβαινε μέ τάς δεομένας θεότητας καί τούς πτερωτούς ταύρους τῶν Βαβυλωνίων. Κάτι τό παρόμοιον θά πρέπει νά ἦσαν τά δύο πτερωτά χερουβίμ, τά κατεσκευασμένα ἐξ ἐπιχρύσου ξύλου ἐλαίας, τά ὁποῖα, ἐν τῷ ναῷ τοῦ Σολομῶντος, ἦσαν τοποθετημένα εἰς τά Ἅγια τῶν Ἁγίων, ὅπου, μέ τάς τεταμένας πτέρυγάς των, ἐσχημάτιζον ἕν εἶδος σκέπης ὑπέρ τήν κιβωτόν τῆς Διαθήκης (Γ´ Βασ. στ´ 23-28 καί Β´ Παραλ. Γ´ 10-13). Τό αὐτό δύναται νά λεχθῆ καί διά τά "χρυσοτορευτά" καί μέ τεταμένας τάς πτέρυγας χερουβίμ, τά ὁποῖα, κατά τό Ἔξ. κε´, ἦσαν τοποθετημένα ἐπί τοῦ καλύμματος τῆς ἱερᾶς κιβωτοῦ, ὡς καί διά τά ὑφαντά χερουβίμ, τά ἐπί τῶν "αὐλαιῶν" τῆς Σκηνῆς (Ἔξ. κστ´ 1, λα´, λστ´ 8,35) ἤ ἐκεῖνα τῶν ὁποίων αἱ μορφαί ἦσαν "ἐγκεκολαμμέναι" εἰς τάς ἐπενδύσεις τῶν τοίχων καί τάς θύρας τοῦ σολομωντείου ναοῦ (Γ´ Βασ. στ´ 32,35). Τά χερουβίμ αὐτά φαίνεται ὅτι ἦσαν οἱ φύλακες τῆς κιβωτοῦ καί παραλλήλως τά ὁρατά σύμβολα τῆς παρουσίας τοῦ Γιαχβέ, ὁ ὁποῖος, κατά τά Ἔξ. κε´ 22 καί Ἀριθ. ζ´ 89, ἐλάλει εἰς τόν Μωϋσῆν "ἀναμέσον τῶν δύο χερουβίμ, ἄνωθεν τοῦ ἱλαστηρίου, ὅ ἐστιν ἐπί τῆς κιβωτοῦ τοῦ μαρτυρίου".

Ἄλλα ἐδάφια ὁμιλοῦν περί τῶν χερουβίμ μᾶλλον ὡς χρησιμευόντων εἰς τόν Γιαχβέ δίκην θρόνου (Α´ Βασ. δ´ 4, Β´ Βασ. στ´ 2, Δ´ Βασ. ιθ´ 15, Ἠσ. λζ´ 16, Ψαλμ. σθ´ [π´] 2, κη´ [κθ´] 1, Δαν. γ´ 55) ἤ ὑποζυγίου (Ψαλμ. ιζ´ [ιη´] 15, Β´ Βασ. κα´ 11. Πρβλ. Ἠσ. ιθ´ 1 καί Ψαλμ. ργ´ [ρδ´] 3). Εἰς τήν αὐτήν τάξιν ἰδεῶν ἔχουν τήν θέσιν των καί τά ὁράματα τοῦ Ἰεζεκιήλ (α´ 4 κ. ἑξ., θ´ 3, ι´, ια´ 22). Τά χερουβίμ περιγράφονται ἐκεῖ ὡς σχηματίζοντα τό ἄρμα ἤ τόν κινητόν θρόνον, ἐπί τοῦ ὁποίου ἡ δόξα τοῦ Γιαχβέ καταβαίνει ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἤ ἀναβαίνει πάλιν. Εἰς τά ὁράματα τοῦ Ἰεζεκιήλ τά χερουβίμ ἔχουν "ὁμοίωμα ἀνθρώπου ἐπ' αὐτοῖς" (α´ 5). Ἐν τούτοις, ἔχουν τέσσαρα πρόσωπα, ἤτοι πρόσωπον ἀνθρώπου, λέοντος, ταύρου καί ἀετοῦ (α´ 10), τέσσαρας πτέρυγας καί χεῖρας ἀνθρωπίνας ὑπό τάς πτέρυγας, σκέλη δέ ὀρθά μέ ὁπλάς ταύρων. Ἡ λάμψις των εἶναι ὡς ἡ τῆς ἀστραπῆς (α´ 13) καί τό πνεῦμα των κινεῖ τούς τροχούς τοῦ ἅρματος (α´ 15-21). Εἶναι πολύ δύσκολον νά ἀναπαρασταθῆ ἀκριβῶς τό θέαμα τῶν χερουβίμ, τό ὁποῖον περιγράφει ὁ Ἰεζεκιήλ. Πάντως, ἐκ τῶν ὅσων λέγει, εἶναι ὄντα μικτά, ἀποτελούμενα ἀπό μέλη διαφόρων ζώων, ὡς καί οἱ πτερωτοί φύλακες τῶν ἀσσυροβαβυλωνιακῶν ναῶν καί ἀνακτόρων.

Δυνάμεθα, λοιπόν, νά συμπεράνωμεν, ὅτι ὁπωσδήποτε ὁ Ἰσραήλ ἐδανείσθη τό ὄνομα τῶν χερουβίμ καί τήν πλαστικήν των μορφήν ἐκ Βαβυλῶνος. Ἀλλά καί ἐδῶ, ὡς καί ἀλλαχοῦ, μετεμόρφωσε τά ἐννοίας. Τό "χαριβί" τῶν Βαβυλωνίων καί τῶν ἄλλων λαῶν τῆς ἀρχαίας Ἀνατολῆς εἶναι θεότητες δευτέρας τάξεως καί δύνανται νά ἀνήκουν εἴτε εἰς τό ἄρρεν εἴτε εἰς τό θῆλυ γένος. Τά χερουβίμ εἶναι ἄνευ φύλου καί ὑπηρετοῦν τόν μόνον Θεόν. Φανερώνουν τήν ἀόρατον παρουσίαν του καί συμβολίζουν τήν ἐνέργειάν του, δεικνύοντα τήν θείαν ὑπεροχήν καί παντοδυναμίαν.

Τά σεραφείμ: Ταῦτα, ὡς ἐπουράνια ὄντα σχηματίζοντα τήν Αὐλήν τοῦ Γιαχβέ, δέν μνημονεύονται παρά τῆς Π. Διαθήκης, εἰμή εἰς τό Ἠσ. στ´ 2-6. Πολλά ἔτυμα προετάθησαν πρός ἐξήγησιν τῆς ἑβραϊκῆς ταύτης λέξως. Συνηθέστερον, αὕτη ἐτυμολογεῖται ἐκ τοῦ ρήματος "σαράφ", καίω. Συνεσχετίσθη ὅμως ἐπίσης καί μέ τήν αἰγυπτιακήν λέξιν "σερέφ", τήν σημαίνουσαν τούς πτερωτούς κύνας, οἱ ὁποῖοι φυλάσσουν τήν εἴσοδον ὡρισμένων τάφων. Ἐγένετο ἐπίσης συσχέτισις καί μέ μίαν ρηματικήν ρίζαν, ἡ ὁποία εἰς τήν ἀραβικήν σημαίνει τό εἶναι τινα εὐγενῆ. Πρέπει, ὅμως, ὡσαύτως νά σημειωθῆ ὅτι ἡ λέξις "σαράφ", ἑνικός τοῦ σεραφείμ, χρησιμοποιεῖται ὡς ἐπίθετον παρά τό οὐσιαστικόν "ναχάς", ὄφις, εἰς τά Ἀριθ. κα´ 6-9 καί Δευτερ. η´ 15, ὅπου σημαίνει τούς πυρίνους ὄφεις, τούς ὁποίους ὁ Θεός ἀπέστειλε πρός τιμωρίαν τῶν υἱῶν Ἰσραήλ, ὅταν οὗτοι ἔδειξαν ἀνυπομονησίαν καί ὡμίλησαν κατ' αὐτοῦ καί κατά τοῦ Μωϋσέως ἐν τῇ ἐρήμῳ. Οἱ ὄφεις οὗτοι ἐχαρακτηρίσθησαν, φαίνεται, πύρινοι ἐξ αἰτίας τοῦ ἰδιαιτέρου ἄλγους, τό ὁποῖον προεκάλουν τά δήγματά των. Ἄς ὑπενθυμίσωμεν, τέλος, ὅτι ἡ λέξις "σαράφ" σημαίνει ἐπίσης τόν χαλκοῦν ὄφιν, τόν ὁποῖον ἐτοποθέτησεν ὁ Μωϋσῆς ἐπί ἑνός κάμακος (Ἀριθ. κα´ 8), ὡς καί ἕνα μυθικόν ὄφιν, καρπόν τῆς λαϊκῆς φαντασίας, περί τοῦ ὁποίου γίνεται μνεία εἰς τό Ἠσ. ιδ´ 29 καί λ´ 6.

Διά νά ἐπανέλθωμεν εἰς τήν διήγησιν τοῦ στ´ κεφ. τοῦ Ἠσαΐου, τά σεραφείμ παριστάνονται ἐκεῖ ὡς ὄντα περικυκλοῦντα τόν θρόνον τοῦ Γιαχβέ, ὅμοια μέ τούς ἀγγέλους τοῦ Γ´ Βασ. κβ´ 19. Διακηρύσσουν τήν ἁγιότητα τοῦ Γιαχβέ καί εἶναι ἐπίσης ἐπιφορτισμένα μέ τήν ἀπομάκρυνσιν τῶν βεβήλων καί τήν ἐξάγνισιν ἐκείνων, τούς ὁποίους ὁ Γιαχβέ καλεῖ νά τόν πλησιάσουν (στ´ 4), φαίνεται νά προέρχεται ἀπό τήν ἀναπνοήν των, πρᾶγμα ὅπερ ἐπιτρέπει τήν εἰκασίαν ὅτι εἶναι ἐμπύρου πράγματι φύσεως, ἐξ ἧς καί τό ὄνομά των. Ἡ αὐτή διήγησις διευκρινίζει, ὅτι ἔχουν χεῖρας, πόδας, ἀνθρωπίνην φωνήν καί τρία ζεύγη πτερύγων. Διετυπώθη ἡ ὑπόθεσις, ἐπειδή τό ὄνομά των σημαίνει ἐνίοτε ὄφεις, ὅτι εἶχον σῶμα ὄφεως καί ἦσαν, κατ' ἀκολουθίαν, μικτά ὄντα, ὡς τά χερουβίμ τῶν ὁραμάτων τοῦ Ἰεζεκιήλ. Ἀλλά τό συμπέρασμα τοῦτο δέν εὐσταθεῖ, διότι ἡ λέξις "σαράφ" σημαίνει πύρινος καί προσιδιάσθη εἰς ὡρισμένους ὄφεις ἐξ αἰτίας τοῦ ἀποτελέσματος, ὅπερ προκαλεῖται ἐκ τοῦ δήγματός των. Τά σεραφείμ εἶναι λοιπόν ἐπουράνια ὄντα, τῶν ὁποίων κύριον λειτούργημα εἶναι ἡ διακήρυξις τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ καί ὁ συμβολισμός τῆς ὑπεροχῆς του.