Παρασκευή 25 Ιουλίου 2014

Σιωπή και προσευχή

 
 

 
Σιωπή και προσευχή
Μητροπολίτη Ιλαρίωνα Αλφέγεια
Από το βιβλίο «Το μυστήριο της πίστης»
Η εμπειρία της σιωπής είναι απαραίτητη σε κάθε άνθρωπο, που θέλει να μάθει την ευχή. Δεν είναι υποχρεωτικό να φύγει στην έρημο, ώστε να την αποκτήσει. Όμως είναι απαραίτητο να αφιερώσουμε κάποια λεπτά κατά τη διάρκεια κάθε μέρας, στα οποία να μπορούμε να αποσπαστούμε από όλες τις δουλειές να μπούμε στο δωμάτιο και «αφού κλείσεις την πόρτα, προσευχήσου στον Πατέρα σου, Ο οποίος βλέπει τις κρυφές πράξεις» (Ματθ. 6:6). Ο συνήθης πειρασμός και η απάτη στη ζωή μας συνίσταται στο ότι είμαστε πάντα απασχολημένοι, πάντα βιαζόμαστε να προλάβουμε κάτι πολύ σημαντικό και μας φαίνεται ότι, αν ξοδέψουμε χρόνο στην προσευχή, ακριβώς αυτές τις πιο σημαντικές δουλειές δεν θα προλάβουμε να τις κάνουμε.
Όμως είναι αποδεδειγμένο εκ πείρας, ότι η μισή ή η μια ώρα, που "ξοδέψαμε" ποτέ δεν επηρεάζει την πορεία των συνηθισμένων εργασιών με τέτοιο καταστροφικό τρόπο, όπως μας φαίνεται, όταν σκοπεύουμε να προσευχηθούμε. Αντίστροφα, η συνήθεια της προσευχής διδάσκει τον άνθρωπο να συγκεντρώνεται γρήγορα, τον απαλλάσσει από τη διάσπαση, πειθαρχεί τον νου και ως αποτέλεσμα σε τελευταία ανάλυση ο χρόνος κερδίζεται.
«Όλες οι δυστυχίες των ανθρώπων προέρχονται από το ότι δεν μπορούν να παραμείνουν σε ησυχία στο προσωπικό τους δωμάτιο», έλεγε ο Πασκάλ. Η απουσία επιθυμίας μόνωσης και σιωπής είναι η ασθένεια του σύγχρονου ανθρώπου. Πολλοί ακόμη φοβούνται την ησυχία, φοβούνται τη μοναξιά και τον ελεύθερο χρόνο, γιατί δεν έχουν με τι να γεμίσουν το κενό: τους χρειάζονται λόγια, εντυπώσεις, τους χρειάζονται να είναι απασχολημένοι και να βιάζονται πάντα, ώστε να δημιουργείται η αυταπάτη της θυελλώδους και γεμάτης ζωής. Όμως η ζωή με το Θεό αρχίζει, αφού τα λόγια και οι λογισμοί σωπάσουν, αφού τα επίγεια έργα πάνε σε δεύτερη μοίρα και στην ψυχή του ανθρώπου ελευθερωθεί μέρος, το οποίο μπορεί να αναπληρώσει ο Θεός.
Οι Άγιοι Πατέρες συχνά γράφουν ότι η ευχή που γεννιέται από τη σιωπή πρέπει να είναι απλή και όχι φλύαρη. Η κατάσταση του προσευχόμενου παραβάλλεται με την κατάσταση του παιδιού που μιλά με τον πατέρα του: «Μην επιτηδεύεσαι τα λόγια της προσευχής σου. Διότι πολλές φορές τα απλά και ανεπιτήδευτα ψελλίσματα των μικρών παιδιών ευχαρίστησαν και ικανοποίησαν τον ουράνιο Πατέρα τους. Μη ζητείς να λες πολλά στην προσευχή σου, για να μη διασκορπιστεί ο νους σου, αναζητώντας λόγια. Ένας λόγος του τελώνη εξιλέωσε το Θεό και ένας λόγος πίστεως έσωσε τον ληστή. Η πολυλογία στην προσευχή πολλές φορές δημιούργησε στο νου φαντασίες και διάχυση, ενώ αντιθέτως η μονολογία συγκεντρώνει το νου» (Ιωάννης της Κλίμακος). Η παιδική πίστη πρέπει να συνδυάζεται με αίσθημα βαθιάς ταπείνωσης: «περπάτα με απλότητα την οδό της ζωής σου και μη γίνεσαι σοφός ενώπιον του Θεού, καθότι τη μεν απλότητα ακολουθεί η πίστη, τη δε λεπτότητα της γνώσεως και την αναστροφή των λογισμών σου ακολουθεί η υψηλοφροσύνη, διά της οποίας βρίσκεσαι μακριά από το Θεό. Όταν παρασταθείς σε προσευχή ενώπιον του Θεού, τόσο οφείλεις να ταπεινώνεις τον εαυτό σου διά του λογισμού σου, ώστε να θεωρείς τον εαυτό σου ως μυρμήγκι, ως ερπετό της γης, ως βδέλλα και ως παιδί που τραυλίζει και μην πεις μπροστά Του κάτι με λεπτή γνώση, αλλά πλησίασε Τον με φρόνημα μικρού παιδιού και στάσου ενώπιον Του έτσι, ώστε να αξιωθείς της πατρικής εκείνης πρόνοιας, την οποία δείχνουν οι πατέρες στα πολύ μικρά παιδιά τους» (Ισαάκ ο Σύρος).
Η προσευχή, η σιωπή, η ταπείνωση και η μετάνοια, κατά τον Όσιο Ισαάκ, είναι συνδεδεμένες άρρηκτα: «Όποιος αγαπά τη διά της προσευχής συνομιλία με τον Χριστό, αυτός αγαπά τη μοναξιά, όποιος όμως αγαπά να βρίσκεται μαζί με πολλούς ανθρώπους, αυτός είναι φίλος αυτού του κόσμου. Εάν αγαπάς τη μετάνοια, αγάπησε και την ησυχία».

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ


Αρχιμανδρίτου ΖΑΧΑΡΙΑ (Ζάχαρου)

Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να παρουσιάσει σε γενικές γραμμές τον πλούτο της εμπειρικής θεολογίας που περιέχεται στα έργα του Γέροντος Αρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ).
Ως πνευματικό φαινόμενο, ο Γέροντας αποτελεί σημείο του Θεού για την γενεά του. Έζησε την τραγωδία, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις του πολυτάραχου εικοστού αιώνα, και με την ζωή, την προσευχή και τον λόγο του έδωσε απαντήσεις στα φλέγοντα ερωτήματα των συγχρόνων του.
Η ύλη της μελέτης αυτής διαιρείται σε οκτώ κεφάλαια και κατακλείεται με επίλογο.
Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η έννοια της υποστατικής αρχής στο Είναι του Θεού. Η υποστατική αυτή αρχή προσλαμβάνει το άπειρο. Αποκαλύφθηκε στον κόσμο με την "εις τέλος" αγάπη του "παθητού" Χριστού. Και ο άνθρωπος είναι πρόσωπο κατ' εικόνα του Χριστού. Με την μετάνοιά του πλατύνεται εν Πνεύματι Αγίω και γίνεται "επανάληψις" Θεού με θεανθρώπινο πλήρωμα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται η διδασκαλία του Γέροντος για την κένωση, τον τρόπο υπάρξεως των θείων Προσώπων και τον τρόπο της φανερώσεως της υποστάσεως του Λόγου στην οικονομία της σωτηρίας. Τονίζεται επίσης ο τρόπος με τον οποίο αναδεικνύεται ο άνθρωπος αληθινή υπόσταση.
Στο τρίτο κεφάλαιο εκφράζεται το μεγαλείο του ανθρώπου, που μέσα στη χάρη του Θεού εκτείνεται μεταξύ του άδη και της Βασιλείας, και η μηδαμινότητα του, όταν απολυτοποιεί την κτιστότητά του. Η τελείωση ή εκμηδένισή του εξαρτάται επίσης από την στάση του απέναντι στο θάνατο. Το πνευματικό πένθος θεραπεύει τον άνθρωπο και η χαρισματική απόγνωση μεταφέρει τη ζωή του στον Θεό.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η θεωρία του Γέροντος για τα τρία στάδια της πνευματικής ζωής. Κατ' αρχήν ο θεός συνάπτει διαθήκη με τον άνθρωπο. Στη συνέχεια αίρει τη χάρη Του, εγκαταλείπει τον πιστό και τον υποβάλλει στο "κρίμα" του Υιού Του. Έτσι παρέχει σε αυτόν την δυνατότητα να αναπτύξει μέχρι τέλους την υποστατική του αρχή σε μια σχέση αγάπης με τον Θεό, που είναι ισχυρότερη του θανάτου, και κληρονομεί τελικά την θεία μορφή υπάρξεως. Η διάβαση δια μέσου των τριών σταδίων οδηγεί τον άνθρωπο στην ολομερή γνώση του Χριστού.
Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την χριστιανική τελειότητα στην οδό του μοναχισμού, που έγκειται στην ακραιφνή μίμηση του υποδείγματος της ζωής του Χριστού. Η τήρηση των τριών βασικών υποσχέσεων της μοναχικής κουράς θεραπεύει τον άνθρωπο από τις αλλοτριώσεις, που επέφερε στη φύση του η Προπατορική Πτώση. Η διαπόρευση της μοναχικής οδού καθιστά τον μοναχό κάτοχο του θείου λόγου και συνεπώς διάκονο της πνευματικής πατρότητος, που συνεργεί στη δημιουργία αθανάτων υποστάσεων για την αιωνιότητα.
Στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζεται η θεολογία του Γέροντος περί θείων Ονομάτων και του Ονόματος του Ιησού, που κείται ως βάση της ησυχαστικής προσευχής. Με την άσκηση της προσευχής αυτής ελευθερώνεται ο νους απ' όλα τα είδη της φαντασίας και γίνεται θεωρός του Θείου και άρρητου Γεγονότος, που διαδραματίζεται στη βαθιά καρδιά, το κέντρο του ανθρώπινου προσώπου.
Στο έβδομο κεφάλαιο τονίζεται ότι η μετάβαση από το ψυχολογικό στο οντολογικό επίπεδο ζωής επιτελείται όταν ο άνθρωπος φθάνει στην ακρότητα της ασκητικής μετανοίας και τον επισκιάσει το ουράνιο Φως. Μετά τη θεωρία του Φωτός αυτού η μετάνοια είναι χαρισματική και ο άνθρωπος αναγεννάται στο επίπεδο της οντολογίας. Κατέχει τότε αποκαλυπτική θεογνωσία, προφητική αυτογνωσία και προσεύχεται υπέρ όλου του κόσμου. Με την θεωρία του Φωτός έρχεται σε μέτρα θείας ταπεινώσεως, που ανοίγει τη βαθιά καρδιά του ανθρώπου, τον "τόπο" όπου τελεσιουργείται η πραγμάτωση της υποστατικής αρχής.
Στο όγδοο κεφάλαιο προβάλλεται η προσευχή ως το μέσο, με το οποίο ο άνθρωπος ανακαλεί τον εαυτό του και όλη τη δημιουργία από την πτώση σε ζωηφόρο και προσωπική σχέση με τον Θεό. Στον άνθρωπο-πρόσωπο αρμόζουν η καθαρά "πρόσωπον προς Πρόσωπον" προσευχή και η υποστατική προσευχή υπέρ όλου του Αδάμ. Στα δύο αυτά είδη προσευχής εκπληρώνει αντίστοιχα τις δύο μεγάλες εντολές αγάπης. Ο άνθρωπος, καθόσον γίνεται κοινωνός της θείας ζωής, μετέχει επίσης στην άκτιστη ελευθερία του Θεού, που αποβαίνει το οντολογικό περιεχόμενο της υποστατικής του αρχής.
Στον επίλογο καταδεικνύεται ότι ο προφητικός λόγος του Κυρίου προς τον άγιο Σιλουανό, "κράτει τον νούν σου εις τον άδην και μη απελπίζου", είναι το χρυσό νήμα της παραδόσεως. Τοποθετεί τον άνθρωπο στην ταπεινή οδό του Κυρίου, που εκτείνεται από τον άδη ως τον ουρανό. Η μακαριότητα της γνώσεως της οδού αυτής αναπτύσσει την υποστατική αρχή του ανθρώπου σε μέτρο ικανό να δεχθεί το "περισσόν" ζωής της οδού αυτής και να γίνει όμοιος κατά πάντα με τον Χριστό, την αρχέτυπη αιτία και το ύστατο τέλος της υποστάσεώς του.

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΕΝ ΠΑΝΤΙ ΚΑΙΡΩ ΚΑΙ ΠΑΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙ

 


Γέροντας Σωφρόνιος
Εν τη αρχή του αγώνος δεν κατανοούμεν τας οδούς τας οποίας υπέδειξεν εις ημάς ο Θεός. Αποπειρώμεθα να αποφύγωμεν την έμπονον αντιμετώπισιν της «πυρώσεως προς πειρασμόν» (Α’ Πέτρ. 4,12). Είναι δυνατόν να παραμένωμεν εν μαρτυρική καταστάσει, μη κατανοούντες δια τι ο Θεός, η παντέλειος Αγάπη, ηυδόκησε να ποιήση κατά στιγμάς την προς Αυτόν οδόν τοσούτον φοβεράν. Δεόμεθα Αυτού, όπως αποκαλύψη εις ημάς το μυστήριον των οδών της σωτηρίας.
Βαθμηδόν φωτίζεται ο νους ημών, ενδυναμούται η καρδία, όπως ακολουθήση τον Χριστόν, και δια των μικρών ημών παθημάτων γινόμεθα κοινωνοί των παθημάτων Αυτού.


 Είναι απαραίτητον να βιώσωμεν και τον πόνον και την φρίκην ίνα αποκαλυφθούν εις ημάς τα βάθη του είναι, ούτω δε να γίνωμεν άξιοι της εντεταλμένης αγάπης: Χωρίς των παθημάτων ο άνθρωπος παραμένει πνευματικώς ράθυμος, μάλλον υπνών, αλλότριος της του Χριστού αγάπης. Γνωρίζωντες τούτο εάν η καρδία ημών ομοιάζη προς εσβεσμένον ηφαίστειον, ας θερμαίνωμεν αυτήν δια της επικλήσεως του Ονόματος του Χριστού:

«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού του Ζώντος, ελέησόν με».

Και τότε το πυρ της Θείας αγάπης όντως άπτεται της καρδίας.

Η απόκτησις της προσευχής δια του Ονόματος του Ιησού σημαίνει απόκτησιν της αιωνιότητος. Εις τας πλέον θλιβεράς στιγμάς της καταρρεύσεως του φυσικού ημών οργανισμού η προσευχή, «Ιησού Χριστέ», αποβαίνει το ένδυμα της ψυχής. Όταν η δραστηριότης του εγκεφάλου ημών παύη, πάσα δε άλλη προσευχή καθίσταται δύσκολος δια την μνήμην και την προφοράν, τότε το φως της Θεογνωσίας, όπερ εκπορεύεται εκ του Ονόματος και το οποίον ενδομύχως έχομεν αφομοιώσει, θα παραμείνη αναφαίρετον από του πνεύματος ημών. Ιδόντες την τελευτήν των εν προσευχή αποθανόντων πατέρων ημών, έχομεν ισχυράν την ελπίδα ότι η ουράνιος ειρήνη, η πάντα νουν υπερέχουσα, θα περιβάλη και ημάς εις τους αιώνας.

«Ιησού, σώσον με. Ιησού Χριστέ, ελέησον, σώσον. Ιησού σώσον με. Ιησού ο Θεός μου».

Η ψηλάφηση του απρόσιτου

 
          
Η ψηλάφηση του απρόσιτου

Η πίστη αρχίζει
ακριβώς εκεί που
σταματά η λογική
    
S. Kierkegaard
              
               Ενσωμάτωση της έσχατης αλήθειας. Φωτισμός ενδόμυχος. Χαρά απαστράπτουσα. Ελευθερία από τα δεσμά της εγκοσμιότητας. Έρωτας Θεού. Αγάπη των πάντων. Εμπειρική βεβαιότητα. Ολοκλήρωση, αληθοποίηση και τελείωση του προσώπου. Προσκόλληση στην Θεία Αγάπη. Γεύση σωτηρίας. Κατάπαυση της αγωνίας. Μέθεξη Πνεύματος Αγίου. Απροϋπόθετος μέριμνα για τον στεναγμό της δημιουργίας. Καρδιακό αγκάλιασμα της ανθρώπινης αδυναμίας. Απάρνηση εαυτού. Θυσία εκούσιος. Οικείωση του Ευαγγελικού λόγου. Ανυπέρβατος γνώση, τελεία. Χαρμόσυνη υπομονή των θλίψεων. Ελπίδα αδιάσειστος στην Πρόνοια του Θεού. Αναστάσιμη αντιμετώπιση της προοπτικής του θανάτου. Πανηγύρι λαμπρό ατελεύτητο. Ανάσταση της καρδιάς. Πολιτεία ουράνιος, Ευτυχία εσώτατη. Διαυγής συναίσθηση της απανταχού παρουσίας του Θεού. Παράδοση, εγκατάλειψη και αφιέρωση των πάντων στον Θεό. Αδιάκριτη υπακοή και εφαρμογή του θείου θελήματος. ¶ρση του προσωπικού σταυρού. Αυτοεξουθένωση, Ιερή τρέλα.
Χωροχρονική έξοδος. Διείσδυση στην αλήθεια του εδώ και τώρα. Αγάπη γλυκιά, δωρεάς επουρανίου. Αβάσταχτο φως. Συναπάντημα του μεγαλείου της Θείας Δόξας. Δάκρυα αυθόρμητα. Αναπνοή Χριστού. Ενθαδική έκσταση. Μυστήριο της μεγάλης Βουλής. Θείο έλεος.
Παράκληση. Αποκάλυψη. Τέλεια Σοφία. Μέριμνα των εσχάτων. Αληθής Θεολογία. Όντως γνώση. Ανόρθωση, θεραπεία και αποκατάσταση των γνωσιακών λειτουργιών. Αυγασμός της υπάρξεως. Ανεξέταστος αποδοχή του μυστηρίου,. Θρυμματισμός της νοησιαρχίας. Παράλογος θρίαμβος του υπέρλογου. Αμφισβήτηση της εγκυρότητας των εγκεφαλικών διεργασιών. Μεταβίβαση του υπαρξιακού κέντρου από το νου στην καρδιά. Οδός αυτογνωσίας και Θεογνωσίας. Εισαγωγή στον γνόφο της αγνωσίας. Αμεριμνησία για την ιστορική πλοκή των ενδοκοσμικών διαδικασιών. Ανασυγκρότηση του ψυχισμού με την επενέργεια της Θείας Χάριτος. Σπλαχνική αφομοίωση του Ευαγγελικού Λόγου, μέσα από τις Ιερές Ακολουθίες. Βρώση και πόση του σώματος και του αίματος του Χριστού.
Ο γλυκός φωτισμός της καρδιακής διαφάνειας. Βαθιά ευωδία του ανέμου. Ανάσταση των αισθήσεων. Ο ανάλαφρος χορός του σώματος. Αμετεώριση χαρμονή για την άπειρη αγάπη του εσταυρωμένου Θεού. Ανάγκη σιωπής, Ψυχοσωματικός Σαββατισμός. Εγκατάλειψη ευλογημένη. Καρδιακή συμμετοχή στον πόνο του κόσμου. Πόθος εξευτελισμού, πτωχείας, διακονίας, νηστείας και εγκράτειας. Λαχτάρα Θείας Μεταλήψεως. Εμπνοή του Αγίου Πνεύματος. Διδασκαλία του Παρακλήτου. Μίμηση Χριστού. Εφαλτήρας πνευματικής ανατάσεως. Συνείδηση αμαρτωλότητας και πλήρους αδυναμίας. Εσωτερικό πέρασμα από την Δημιουργία στον Δημιουργό. Στερεωμένος έρωτας Χριστού. Επιφανεία Πνεύματος Αγίου.

Γέροντας Παΐσιος: Η κοσμική λογική κλονίζει την πίστη!





Γέροντας Παΐσιος: Η κοσμική λογική κλονίζει την πίστη!


- Γέροντα, γιατί πολλοί άνθρωποι, ενώ πίστευαν, έχασαν την πίστη τους;

- Αν δεν προσέχει κανείς στα θέματα της πίστεως και της λατρείας, σιγά-σιγά ξεχνιέται και μπορεί να γίνη αναίσθητος, να φθάση σε σημείο να μην πιστεύη τίποτε.

- Μερικοί, Γέροντα, λένε ότι η πίστη τους κλονίζεται, όταν βλέπουν να υποφέρουν καλοί άνθρωποι.
- Ακόμη κι αν κάψη ο Θεός όλους τους καλούς, δεν πρέπει να βάλη κανείς αριστερό λογισμό, αλλά να σκεφθή πως ο Θεός ό,τι κάνει, από αγάπη το κάνει. Ξέρει ο Θεός πώς εργάζεται. Για να επιτρέψη να συμβή κάποιο κακό, κάτι καλύτερο θα βγη.

- Γέροντα, σήμερα ακόμη και τα πιστά παιδιά αμφιταλαντεύονται, γιατί στα σχολεία υπάρχουν καθηγητές που διδάσκουν την αθεΐα.

- Γιατί να αμφιταλαντεύονται; Η Αγία Αικατερίνη δεκαεννιά χρονών ήταν και διακόσιους φιλοσόφους τους αποστόμωσε με την κατά Θεόν γνώση και την σοφία της. Ακόμη και οι Προτεστάντες την έχουν προστάτιδα της επιστήμης.

Στα θέματα της πίστεως και στα θέματα της πατρίδος δεν χωράνε υποχωρήσεις? πρέπει να είναι κανείς αμετακίνητος ,σταθερός.

- Γέροντα, παλιά προσευχόμουν με πίστη στον Θεό και ό,τι ζητούσα μου το έκανε. Τώρα δεν έχω αυτήν την πίστη. Πού οφείλεται αυτό;

- Στην κοσμική λογική που έχεις. Η κοσμική λογική κλονίζει την πίστη. «Εάν έχητε πίστιν και μη διακριθήτε, πάντα όσα εάν αιτήσητε εν τη προσευχή πιστεύοντες, λήψεσθε», είπε ο Κύριος. Όλη η βάση εκεί είναι. Στην πνευματική ζωή κινούμαστε στο θαύμα. Εάν συν δύο δεν κάνει πάντα τρία? κάνει και πέντε χιλιάδες και ένα εκατομμύριο!

Χρειάζεται καλή διάθεση και φιλότιμο. Γιατί, αν ο άνθρωπος δεν έχη καλή διάθεση, τίποτε δεν καταλαβαίνει. Να, και για την Σταύρωση του Χριστού, τόσες λεπτομέρειες είχαν πει οι Προφήτες- μέχρι και τί θα κάνουν τα ιμάτιά Του, τί θα κάνουν τα χρήματα της προδοσίας, ότι θα αγοράσουν μ’ αυτά τον αγρό του Κεραμέως, για να θάβουν τους ξένους-, αλλά, οι Εβραίοι πάλι δεν καταλάβαιναν. «Ο δε παράνομος Ιούδας ουκ ηβουλήθη συνιέναι»…

Από το βιβλίο: «ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ - ΛΟΓΟΙ Ε΄ - ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΑΡΕΤΕΣ»
Πηγή: Agioritikovima.gr

Να κάνεις προσευχή μέχρι τέλους στον Θεό με όλη την καρδιά σου








Μάθε να προσεύχεσαι. Βίαζε τον εαυτόν σου εις την προσευχήν. Κατά αρχάς θα εύρης δυσκολίαν , ύστερον όμως όσον περισσότερον βιάζης τον εαυτόν σου, τόσον ευκολώτερον θα προσεύχεσαι.

Εις την αρχήν όμως είναι πάντοτε αναγκαίον να βιάζη κανείς τον εαυτό του.

Η καρδία μας κάθε ημέρα αποθνήσκει πνευματικώς. Και μόνον θερμή προσευχή συνοδευόμενη με δάκρυα την ζωογονεί και την κάμνει να αναπνέη πάλιν. Αν δεν προσευχώμεθα με αρκετήν πνευματικήν ζέσιν, εύκολα και ταχέως θα αποθάνωμεν πνευματικώς .

Όταν κάποια εσωτερική ανησυχία σε εμποδίζει να προφέρης της προσευχής τας λέξεις κατά την θείαν ακολουθίαν, γνώριζε ότι αυτή η ανησυχία και αδυναμία είναι απάτη του εχθρού , του δαίμονος. Ρίψε από επάνω σου την αθυμίαν, λιποψυχίαν και δειλίαν και πρόφερε το όνομα του Κυρίου χωρίς βίαν, ηρέμως και δυνατά.

Τοιουτοτρόπως θα καταβάλης την ανησυχίαν και αδυναμίαν σου και θα κερδίσεις θάρρος και δύναμιν. Τα πάντα είναι δυνατά δια εκείνους που πιστεύουν και εις τον Θεόν ελπίζουν. Πρέπει να παλαίωμεν και να νικώμεν.

Μη φείδεσαι τον εαυτόν σου, αλλά προσεύχου με ζέσιν και αν έχης κοπιάση όλην την ημέραν. Μη παραμελής την αγίαν προσευχή. Προσεύχου μέχρι τέλους εις τον Θεόν με όλην την καρδίαν σου, διότι αυτό είναι καθήκον σου απέναντι του Θεού. Εφόσον έθεσες την χείρα επάνω εις το άροτρον, μη βλέπης οπίσω...

Αν έχης ως κανόνα ζωής να λέγης ωρισμένον αριθμόν προσευχών, είτε αυταί είναι μακραί, είτε βραχείαι, λέγε τας καλώς. Αναγίνωσκε τας προσευχάς με συναίσθησιν βαθείαν και μη κάμης αυτήν την εργασίαν του Θεού με την καρδίαν σου διηρεμένη εις δύο, ούτως ώστε το εν μέρος να ανήκη εις Αυτόν και το άλλον ήμισυ εις την σάρκαν σου...

Αγίου Ιωάννου της Κροστάνδης
Από το βιβλίο «Η εν Χριστώ ζωή»

Κυριακή 13 Ιουλίου 2014

Το ήθος της εκκλησιαστικής ελευθερίας.


 
Κωνσταντίνου Δεληκωσταντή,
Θεολογία
80, τ. 2 ο,
Αθήνα 2009, σελ. 215-229.
 
Η βάση για την κατανόηση της συνοδικής ταυτότητας της Εκκλησίας είναι η θεολογικώς ορθή προσέγγιση του εκκλησιολογικού περιεχομένου της συνοδικότητας. Ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν κάνει λόγο για τη «συνοδική φύση της ίδιας της Εκκλησίας», για «συνοδική οντολογία της Εκκλησίας στην ολότητα της ουσίας και της ζωής της» (1) και περιγράφει το καθήκον μιας θεολογίας της συνοδικότητας ως εξής: «Πριν κατανοήσουμε τη θέση και τη λειτουργία της συνόδου μέσα στην Εκκλησία πρέπει να δούμε την ίδια την Εκκλησία ως μία σύνοδο. Γιατί είναι όντως μια σύνοδος με το βαθύτερο νόημα αυτής της λέξης, επειδή είναι κατεξοχήν η αποκάλυψη της Αγίας Τριάδος, του Θεού και της θείας ζωής που αποτελεί ουσιαστικά μια τέλεια σύνοδο» (2).
Ως ουσιαστική διάσταση της εκκλησιαστικής ζωής και ως «οργανική», «μόνιμη λειτουργία» του σώματος της Εκκλησίας (3), η συνοδικότητα είναι, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, μια πραγματικότητα που βιώνεται και όχι κάτι που απλώς μελετούμε και αναλύουμε (4). Η αδιαίρετη Εκκλησία συγκάλεσε συνόδους και αναγνώρισε τις αποφάσεις τους, δεν διατύπωσε όμως μία «συστηματική» θεολογία της συνοδικότητας. Διαβάζουμε στον Ηans Κüng, με αναφορά στις οικουμενικές συνόδους: «Όπως δεν υπήρχε κατά την πρώτη χιλιετία μία ολοκληρωμένη θεωρία περί Εκκλησίας, έτσι δεν υπήρχε μία θεωρία περί οικουμενικής συνόδου. Βίωναν την Εκκλησία βίωναν και την οικουμενική σύνοδο» (5).
 
1. Συνοδικότητα και σύνοδοι
Οι ιστορικές ρίζες του συνοδικού συστήματος βρίσκονται στη δομή και τη ζωή των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων και συνδέονται με τις ευχαριστιακές συνάξεις. Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας κάνει λόγο περί «αρχέγονης συνοδικότητας » (6) οποία υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση του συνοδικού θεσμού. Το γεγονός ότι η ανάπτυξη του θεσμού αυτού δέχτηκε και εξωτερικές επιρροές, δεν μειώνει ουδόλως τη «βιβλική βάση» και την «αποστολική προέλευση» του. «Τέτοιες επιρροές συνδέονται με τη διαδικασία ενσωμάτωσης στον εκάστοτε πολιτισμό· δεν μπορούν, εξάλλου, να ακυρώσουν το γεγονός ότι η συνοδική δομή της Εκκλησίας ανήκει στην ουσία της Εκκλησίας ως ευχαριστιακής κοινότητας και ότι έτσι ανάγεται στον Χριστό και στους μαθητές του» (7). Ανεξάρτητα από το πως κρίνει κανείς την ιστορικότητα της Αποστολικής Συνόδου (Πραξ. 15, 1-35), αυτή παρέμεινε στη συνείδηση της ορθοδόξου Εκκλησίας «ως το κατεξοχήν πρότυπο συνοδικής ζωής της Εκκλησίας» (8).
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υφίσταται μία αρχική και καθοριστική σύνδεση μεταξύ συνοδικότητας και Ευχαριστίας, κάτι που εκφράζεται και με το γεγονός ότι η συνοδική δομή της Εκκλησίας εξαρχής ήταν επισκοποκεντρική, με δεδομένο ότι ο επίσκοπος ήταν ο προεστώς της τοπικής ευχαριστιακής κοινότητας.
Είναι αυτονόητο ότι η θεολογία του επισκοπικού αξιώματος και η ανάπτυξη της συνοδικής πρακτικής είναι αλληλένδετες. Λόγω της θέσης του στην ευχαριστιακή σύναξη ο επίσκοπος ήταν το κέντρο και ο εκπρόσωπος της τοπικής Εκκλησίας και συγχρόνως εκείνος διαμέσου του οποίου η τοπική Εκκλησία συνδεόταν με τις άλλες Εκκλησίες σε μία ευρύτερη εκκλησιαστική κοινωνία. Ήταν, επομένως, φυσικό ο επίσκοπος να εκφράζει και σε συνοδικό επίπεδο την ενότητα αυτή, όχι φυσικά ως άτομο, αλλά ως η κεφαλή και το στόμα της Εκκλησίας του, ως μάρτυς και εκφραστής της βιωματικής βεβαιότητας του ευχαριστιακού σώματος. «Κάθε επίσκοπος κόμιζε στη σύνοδο όχι ατομική γνώμη και άποψη, αλλά την εμπειρία της τοπικής εκκλησίας, στην οποία ο ίδιος ήταν προεστώς στην ευχαριστιακή της συγκρότηση και πατέρας-γεννήτορας κάθε μέλους στην κοινωνούμενη ζωή του σώματος. Έτσι μια σύνοδος επισκόπων συνόψιζε την εκκλησιαστική εμπειρία του καθόλου σώματος (καθολικού, ολόκληρου, ενιαίου) των τοπικών ευχαριστιακών κοινοτήτων, των οποίων οι προεστώτες επίσκοποι συγκροτούσαν τη σύνοδο» (9).
Είναι προφανές ότι η σύνθεση των συνόδων αποκλειστικά από επισκόπους ήταν εκκλησιολογικώς επιβεβλημένη (10) και δεν επικράτησε βαθμιαία για λόγους «τεχνικούς», δηλαδή πρακτικούς, όπως υποστήριξε ο Νίκος Ματσούκας (11). Στις συνόδους παρευρίσκονται, φυσικά, εκτός από τους επισκόπους, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι με βάση τους κανόνες να συμμετέχουν, και άλλοι κληρικοί ή λαϊκοί ως σύμβουλοι, χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου. Κάθε άλλη πρακτική, κάθε αλλαγή της επισκοπικής δομής και σύνθεσης της συνόδου, προωθεί την εξατομίκευση της εκκλησιαστικής ζωής και αλλοιώνει το κοινοτικό ήθος της εκκλησιαστικής ελευθερίας.
Η σύνοδος απέβλεπε στην επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ της τοπικής και της κατά την οικουμένην Εκκλησίας, έργο διόλου εύκολο. Είναι, όντως, ιδιαίτερα πολύπλοκο να μη θίγει ο συνοδικός θεσμός την καθολικότητα της τοπικής Εκκλησίας και από την άλλη να λειτουργεί η σύνοδος χωρίς περιορισμούς που θα προέκυπταν στο όνομα της ανεξαρτησίας των τοπικών Εκκλησιών. Ως προτύπο και εδώ όφειλε να λειτουργεί η σχέση των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Όπως γράφει ο Μητροπολίτης Σάρδεων Μάξιμος, η αρχαία αδιαίρετη Εκκλησία έδωσε, με βάση τη θεολογία της Τριάδος, στο πρόβλημα της ενότητας της Εκκλησίας τη «μόνη ορθή και κανονική, τη μόνη βιβλική και παραδοσιακή» λύση (12). «Το πρώτον και έσχατον αξίωμα της ενότητος της Αγίας Τριάδος είναι η αγάπη, ουχί δε η subordinatio, ήτις θα παρέβλαπτε την ολοκληρίαν εκάστου προσώπου και θα εμείου αυτούς» (13). Και ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν είναι σαφέστατος: «Η sobornost (συνοδικότητα) είναι ενότητα προσώπων, που πραγματώνουν την προσωπική τους οντότητα στη «συνοδικότητα» με άλλα πρόσωπα, που είναι σύνοδος, όσο είναι πρόσωπα, έτσι ώστε οι πολλοί να είναι ένας (και όχι απλώς «ενωμένοι») χωρίς να παύουν να είναι πολλοί» (14).
Εξάλλου, η έννοια εκκλησία ετυμολογικά είναι συγγενής τόσο με τη λέξη σύνοδος όσο και με τον όρο concilium, γεγονός το οποίο, όπως σημειώνει ο Hans Κü ng, δεν είναι δυνατόν να είναι τυχαίο, να είναι κάτι «απλώς εξωτερικό» (15). Αν δεν κατανοήσουμε την Εκκλησία ως «ουσιαστικά» συνοδική, δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε ορθώς τη λειτουργία των συνόδων σε αυτή. «Όλη η ζωή της Εκκλησίας και όχι μόνο μία σύνοδος με την τεχνική έννοια του όρου, είναι συνοδική, γιατί η συνοδικότητα είναι η ουσιαστική της ιδιότητα. Κάθε εποικοδομητική γι' αυτήν πράξη, η λατρεία, η προσευχή, η διδασκαλία, το κήρυγμα, είναι συνοδική, γιατί στηρίζεται στη sobornost της καινούργιας ζωής της εν Χριστώ και στην εκπλήρωση και ενεργοποίηση της» (16).
Η έντονη συνοδική δραστηριότητα στην αρχαία Εκκλησία πηγάζει κατά ταύτα από την αρχέγονη συνοδικότητα της Εκκλησίας, η οποία συνδέεται, όπως είδαμε, με τον χαρακτήρα της ως ευχαριστιακής κοινότητας. Η συνηγμένη περί τον επίσκοπον τοπική ευχαριστιακή κοινότητα δεν αντλεί την εκκλησιολογική πληρότητα της από την κατά την οικουμένην Εκκλησία, αλλά είναι η «καθολική Εκκλησία» με την έννοια της παρουσίας σε αυτή του πληρώματος του Σώματος του Χριστού. Από την άλλη, η κατά την οικουμένην Εκκλησία δεν είναι απλό άθροισμα τοπικών Εκκλησιών. «Παγκόσμια εκκλησία» είναι μία «κατηγορία σχέσης» (17) . Δηλώνει τη ζωντανή και πλήρη κοινωνία ίσων, καθολικών και ταυτόχρονα ποικίλων, τοπικών Εκκλησιών, όπου η ισορροπία εξασφαλίζεται με τη συνοδικότητα. Με αυτήν την έννοια, καθολικότητα και συνοδικότητα αλληλοπεριχωρούνται. Όπως έγραφε η Anne Jensen «η καθολικότητα της Εκκλησίας οφείλει να γίνεται εμφανής στις συνοδικές δομές της Εκκλησίας», ενώ οι σύνοδοι οφείλουν να λειτουργούν ως «όργανα και εγγυητές της καθολικότητας» (18). Και η θεολογία της συνοδικότητας πρέπει σήμερα να αποτελεί ζωντανή έκφραση του πνεύματος της βιωμένης εκκλησιαστικής ελευθερίας, της Εκκλησίας ως ευχαριστιακής και εσχατολογικής κοινότητας.
 
2. Οικουμενική σύνοδος: Ο «Πάπας» της Ορθοδοξίας;
Ο Αναστάσιος Κάλλης στρέφεται, δικαίως, κατά των ορθόδοξων δογματολόγων, οι οποίοι αντιπαραθέτουν στις δύο ακραίες τάσεις της δυτικής εκκλησιολογίας (τον παποκεντρισμό και την αντιθεσμικότητα) μια «συνοδική Εκκλησιολογία», που ναι μεν θεωρεί την Ευχαριστία ως θεμέλιο της Εκκλησίας, άλλα από την άλλη, όμως, ανακηρύσσει τη συνοδικότητα, με απολογητική διάθεση, σε θεσμό, την απολυτοποιεί και τη φορτώνει με νομικά στοιχεία, μετατρέποντας την ορθόδοξη θεώρηση κατά βάση σε εκδοχή της δυτικής εκκλησιολογίας (19). Λειτουργίες του πρωτείου και του αλάθητου του Πάπα αποδίδονται εδώ στην οικουμενική σύνοδο, η οποία ανακηρύσσεται σε υψίστη και αλάθητη αυθεντία στην Εκκλησία. «Είναι θλιβερή η απώλεια της αρχής της ευχαριστιακής κοινωνίας στην ορθόδοξη θεολογία, η οποία συντελέστηκε κατά την αντιπαράθεση για την αυθεντία της Εκκλησίας, θυσιάζοντας στον βωμό της δικανικής σκέψης τις ουσιαστικές και θεμελιακές κατηγορίες της ορθοδόξου εκκλησιολογίας και θεολογίας, χάριν ενός νομικού θεσμικού πραγματισμού, ο οποίος ούτως η άλλως -αν η Ορθόδοξη Εκκλησία θέλει να μείνει πιστή στον εαυτό της- είναι άχρηστος σ' αυτήν. Η αναζήτηση μιας αρχής, η οποία οφείλει να έχει διαπαντός στην Εκκλησία τον τελευταίο λόγο και μάλιστα αλαθήτως, εκφυλίζεται σε ένα είδος σοφιστείας, η οποία μετατρέπει την Εκκλησία από ζωντανό οργανισμό σε οργανωτικό σύστημα, χωρίς καν να μπορεί να εντυπω­σιάζει ως σύστημα» (20).
Η απάντηση στο ερώτημα, αν η Ορθόδοξη Εκκλησία διαθέτει μία παρόμοια συνοδική αλάθητη αρχή, δεν μπορεί, σύμφωνα με τον Α. Κάλλη, παρά να είναι αρνητική. «Η Εκκλησία δεν χρειάζεται καμία εξωτερική, δικαιϊκή αυθεντία για να καταθέσει τη μαρτυρία της: Δίνει αυτή τη μαρτυρία ως σώμα Εκείνου, που είναι οδός, η αλήθεια και ζωή' ( Ιωάν. 14, 6), αντλώντας από τον πλούτο της δικής της ζωντανής εμπειρίας πίστεως και όχι βάσει ενός συστήματος εκ των άνω η εκ των κάτω» (21).
Η οικουμενική σύνοδος δεν δύναται να εξασκεί τον ρόλο ενός Πάπα και η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν χρειάζεται Πάπα. Δεν έχουμε ανάγκη ενός συνοδικού συγκεντρωτισμού ως ορθόδοξο αντίβαρο προς τον παποκεντρισμό. «Ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν διαθέτει Πάπα είναι ορθό, ότι όμως αντ ' αυτού διαθέτει τις οικουμενικές συνόδους είναι λάθος», σημειώνει ο Μητροπολίτης Περγάμου (22). Μια αυθεντία, ως «η έσχατη ασφάλεια» για την εγκυρότητα της δογματικής διατύπωσης των αληθειών της πίστης, αποτελεί «εξωγενές φαινόμενο» για την Ορθοδοξία και βρίσκεται σε αντίφαση προς την παράδοση και τη θεολογία μας (23).
Είναι, βεβαίως, ορθό ότι οι επτά οικουμενικές σύνοδοι ανήκουν στον πυρήνα της πνευματικής κληρονομιάς της αδιαίρετης Εκκλησίας και ότι αποτελούν κορυφαίες εκφάνσεις της εκκλησιαστικής ζωής. Δικαίως, λοιπόν, χαρακτηρίζεται η Εκκλησία μας ως «η Εκκλησία των επτά οικουμενικών συνόδων», αφού αυτές κατέχουν περίοπτη θέση στη συνείδηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας. «Οι ορθόδοξοι φημίζονται για την αφοσίωση και τον σεβασμό τους στις μεγάλες συνόδους του παρελθόντος. Όλοι αναγνωρίζουν τις επτά οικουμενικές συνόδους, τις οριοθετήσεις της πίστης που αυτές έδωσαν και τους κανόνες τους οποίους εθέσπισαν, ως την υψίστη «αυθεντία της Ορθοδοξίας».
Αυτές οι σύνοδοι έχουν κανονιστική διάσταση, με την οποία δεν δύναται να βρίσκεται σε αντίφαση η συνοδικότητα της μετέπειτα όσο και της σύγχρονης εποχής, αν θέλει να είναι ορθόδοξη. Πολύ συχνά ακούμε τους ορθοδόξους να λένε ότι η καθολική αναγνώριση των συνόδων εκ μέρους όλων, αποτελεί τη μοναδική βάση της ενότητας» (24).
Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδει τόσο υψηλό κύρος όχι σε έναν μόνιμο «θεσμό» (25), αλλά σε ένα «έκτακτο γεγονός» (26) στη ζωή και την ιστορία της. Η σύγκλιση οικουμενικής συνόδου αποτελούσε όντως ένα εξαιρετικό συμβάν στη ζωή της Εκκλησίας, μια στοχευμένη απάντηση σε ένα μεγάλο κίνδυνο που απειλούσε τη ζωή και την πίστη της. Η πρώτη σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως (381) ήταν μία σημαντική τοπική σύνοδος, η οποία αναγνωρίστηκε ως οικουμενική εκ των υστερων, ενώ η σύνοδος της Εφέσου (449), η οποία συγκλήθηκε ως οικουμενική, δεν μπόρεσε να επιβληθεί ως τέτοια. Επιπλέον, ενώ για τις τοπικές συνόδους προβλέπεται μία τακτική σύγκληση, πουθενά δεν αναφέρεται κάτι παρεμφερές για τις οικουμενικές συνόδους. «Πρόκειται συνεπώς περί ad hoc ενεργείας της Εκκλησίας οσάκις συγκαλεί οικουμενικήν σύνοδον, δηλαδή περί γεγονότος μάλλον ή θεσμού, του οποίου και αυτός ο χαρακτηρισμός ως οικουμενικής συνόδου είναι αδύνατος εκ των προτέρων» (28).
Για τον λόγο αυτό, είναι παραπλανητικό να παρουσιάζεται το συνοδικό σύστημα ως «πυραμίδα», στην κορυφή της όποιας τοποθετείται η οικουμενική σύνοδος. Βεβαίως, εφόσον έχει συνέλθει μία τέτοια σύνοδος επισκόπων και έχει αναγνωριστεί από τη συνείδηση της Εκκλησίας ως οικουμενική, τότε αποκτά «την υψίστην αύθεντίαν εν τη Εκκλησία» (28). Αυτή η αυθεντία δεν βρίσκεται όμως στις θεσμικές προϋποθέσεις της συνόδου, αλλά σε άλλους «κανονικώς μη προβλεπτούς και περιγραπτούς παράγοντας» (29). Η σύνοδος «αντλεί την αυθεντίαν της όχι εκ του ιδίου αυτής θεσμού, αλλ ' εκ της κοινωνίας των Εκκλησιών -δια των επισκόπων της- προς αλλήλους. Η Εκκλησία είναι σώμα κοινωνίας και ελευθερίας και όχι νομικού καταναγκασμού» (30).
Εξυπακούεται ότι ο αριθμός «επτά» των οικουμενικών συνόδων δεν αποτελεί μαγικό αριθμό, αλλά είναι το αποτέλεσμα εκκλησιαστικών και θεολογικών εξελίξεων στην ιστορική πορεία της μίας αδιάσπαστης, έστω και σε μία «ενότητα γεμάτη εντάσεις» (31) ζώσας, Εκκλησίας. Στη συνείδηση της Εκκλησίας υπάρχει επιπλέον και η σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως του 879-880 ως η ογδόη οικουμενική σύνοδος, η οποία έλαβε αποφάσεις που αφορούν ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο. Μάλιστα, ο Θ. Νικολάου την αποκαλεί «τη μοναδική αληθινή ενωτική σύνοδο» (32) στην ιστορία της Εκκλησίας.
Το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν συγκάλεσε οικουμενική σύνοδο κατά την δεύτερη χιλιετία, είναι δυνατόν να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Οπωσδήποτε, όμως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως σημείο «οντολογικής πτώχευσης» της Εκκλησίας, ως απουσία εκκλησιολογικής βάσης και εμπειρίας για τη σύγκληση οικουμενικής συνόδου. Δεν είχαμε οικουμενική σύνοδο, είχαμε όμως την αδιάπτωτη συνοδικότητα της Εκκλησίας, την ευχαριστιακή κοινότητα και την κοινοτική ζωή της Εκκλησίας, διάφορες σημαντικές συνόδους, τη θεία λειτουργία και την ορθόδοξη πνευματικότητα, τη θεολογία, τον μοναχισμό και τη διακονία κ.α., γεγονότα μέσα στα οποία, και οι αποφάσεις των αρχαίων οικουμενικών συνόδων αποτελούσαν ζώσα πραγματικότητα. Με τα λόγια του Ν. Ματσούκα : «Είναι αυτονόητο το κύρος μιας οικουμενικής συνόδου, αλλά μία οικουμενική σύνοδος πρέπει να νοηθεί κι αυτή στα πλαίσια της όλης ζωής του σώματος από το ένα μέρος, και πέρα από το όργανο αυτό, διαθέτουν κύρος και οι υπόλοιπες εκφάνσεις της χαρισματικής ζωής, η θεολογία, η θεραπευτική ενέργεια των μυστηρίων της Εκκλησίας, οι κατά τόπους συνάξεις, το περιεχόμενο της πίστης του λαού, η ζωή των αγίων και άλλες, από το άλλο. Επί τρεις αιώνες και, άλλωστε η Εκκλησία ζούσε με το μεγαλείο της δόξας και των μαρτύρων της, μέσα βεβαίως σε πανσπερμία κακοήθειας, δίχως οικουμενική σύνοδο. Σε κρίσιμες καταστάσεις, η ίδια η Εκκλησία κρίνει για τη σύγκληση οικουμενικών συνόδων, εφόσον το επιτρέπουν και οι εξωτερικές συνθήκες. Έχει με άλλα λόγια την πνευματική αυτάρκεια να ζει επί αιώνες η Εκκλησία δίχως οικουμενική σύνοδο, και συγχρόνως μπορεί να προετοιμάζει μία τέτοια σύνοδο» (33).
 
3. Το πρόβλημα της αποδοχής των αποφάσεων των οικουμενικών συνόδων
Η οικουμενικότητα μιας μεγάλης συνόδου δεν είναι δεδομένη εκ των προτέρων, ούτε συνδέεται με τον αριθμό των συνοδικών Πατέρων ή την πρόθεση και τη βούληση αυτού που τη συγκάλεσε (34). Κριτήριο οικουμενικότητας είναι η αναγνώριση και αποδοχή των αποφάσεων της συνόδου από το corpus christianorum, το οποίο, διαμέσου μιας ζωντανής διαδικασίας, μέσα στην οποία δοκιμάζεται αν οι αποφάσεις της συνόδου συμφωνούν με τη ζωή του σώματος της Εκκλησίας (35), με οδηγό τον Παράκλητο, επικυρώνει με το «Αμήν» του αυτές τις αποφάσεις, οι οποίες, όπως λέγει ο Κωνσταντίνος Σκουτέρης «πρέπει να συνυφανθούν με τη ζωή του σώματος, να γίνουν σάρκα και αίμα της Εκκλησίας» (36).
Μια πιθανή ένσταση απέναντι στη λειτουργία της αποδοχής -αν και εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μία «τυπική έγκριση» κάποιας συνόδου- είναι ότι πρόκειται για ανακολουθία, όταν από την μια πλευρά η οικουμενική σύνοδος εμφανίζεται ως ανώτατη αυθεντία της Εκκλησίας, ταυτόχρονα όμως η ισχύς των αποφάσεων της εξαρτάται από την αναγνώριση τους εκ μέρους του πληρώματος της Εκκλησίας (37). Βέβαια, μόνον ένας τρόπος θεώρησης, ο οποίος υπερτονίζει τη νομική δομή της Εκκλησίας όπως στην περίπτωση του Ρωμαιοκαθολικισμού θα διαπίστωνε εδώ μια τέτοια αντίφαση. Ο π. Ιωάννης Meyendorff μας υπενθύμισε τις απόψεις του Α. S. Chomjakov, ο οποίος κατηγόρησε τον δυτικό χριστιανισμό ότι αφαίρεσε από το πλήρωμα της Εκκλησίας την «άμεση ευθύνη για την διαφύλαξη της αποκεκαλυμμένης αλήθειας», τοποθετώντας μεταξύ Θεού και ανθρώπου «την αυθεντία ή του Πάπα ή της Αγίας Γραφής ως βιβλίου» και στερώντας έτσι τους πιστούς την ελευθερία «των τέκνων του Θεού» (38). Θα μπορούσε όμως κανείς να διαγνώσει εδώ με τον Χρήστο Γιανναρά και άλλες παθογένειες της δυτικής χριστιανοσύνης: «Για το δυτικοευρωπαίο χριστιανό μοιάζει αδιανόητο, μια οικουμενική σύνοδος Επισκόπων να υπόκειται στην έγκριση του λαϊκού σώματος, αφού για τη δική του ιστορία (άλλα και νοοτροπία και ψυχοσύνθεση) η αλήθεια είναι δεμένη με την εξουσία, με μια διαδικασία αντικειμενικής επιβολής, επομένως και με την ύπαρξη δεδομένης αυθεντίας, στην οποία ο λαός σκύβει το κεφάλι και υποτάσσεται ή κάποτε επαναστατεί και την καρατομεί. Θρησκευτική παράδοση αιώνων διαμόρφωσε αυτή τη νοοτροπία και ψυχοσύνθεση του δυτικοευρωπαίου χριστιανού, τον έφτιαξε να έχει οπωσδήποτε ανάγκη από κάποια αντικειμενική αυθεντία για τον καθορισμό της αλήθειας κάποια αλάθητη καθέδρα ή θεόπνευστη Γραφή που να τον κατοχυρώνει ψυχολογικά στην ατομική κατοχή της αλήθειας... Για την παράδοση όμως της αδιαίρετης χριστιανοσύνης και την ορθόδοξη ιστορική της συνέχεια, η αλήθεια της Εκκλησίας δεν είναι δυνατό να ταυτιστεί με αλάθητους θεσμούς και εξουσιαστικές δομές, χωρίς να αλλοτριωθεί ουσιαστικά» (39). Προϋπόθεση της αναγνώρισης μιας μεγάλης συνόδου ως οικουμενικής, είναι να εκφράζει αυθεντικά την πίστη της Εκκλησίας, τη ζώσα τριαδολογική και ευχαριστιακή εμπειρία του σώματος του Χριστού και να αποτελεί οργανική συνέχεια των προηγούμενων, ήδη αναγνωρισμένων από την συνείδηση της Εκ­κλησίας οικουμενικών συνόδων. Η Α nne Jensen παρατηρεί εύστοχα: «Είναι οι οικουμενικές σύνοδοι αλάθητες; Η ορθόδοξη απάντηση είναι μία αντιστροφή του ερωτήματος: Οι αληθινά αλάθητες σύνοδοι είναι οικουμενικές!» (40). Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Νικολάου, κεντρικής σημασίας για την οικουμενικότητα μιας συνόδου είναι η αυθεντικότητα των αποφάσεων της. Συγκεκριμενοποίηση αυτής της αυθεντικότητας αποτελεί καταρχάς η βεβαιότητα ότι η σύνοδος έμει­νε πιστή « τοῖς ἁγίοις πατράσι », δηλαδή στην αποστολική παράδοση, την οποία ερμήνευσαν και κήρυξαν οι Πατέρες (41). Πέρα από αυτό, η αυθεντικότητα ενι­σχύεται με την πεποίθηση ότι οι δογματικές αποφάσεις της συνόδου είναι «όροι», ότι χαράσσουν τη διαχωριστική γραμμή έναντι των αιρέσεων, στις οποίες η έκπτωση από τη γνησιότητα της ζωής του σώματος της Εκκλησίας προηγείται της απόκλισης από την ορθή δογματική διδασκαλία. Το «ύψιστο κριτήριο» για το κύρος των αποφάσεων μιας συνόδου αποτελεί η πρόσληψη και αποδοχή τους από το πλήρωμα της Εκκλησίας, από κλήρο και λαό, γε­γονός που συνιστά «την condition sine qua non της οικουμενικότητας μιας συνό­δου» (42). Οι ίδιες οι σύνοδοι έδιναν προφανώς μεγάλη σημασία στην αποδοχή τους, πράγμα το οποίο επιβεβαιώνεται με την αποστολή συνοδικών επιστολών κατά τη λήξη της συνόδου προς όλες τις Εκκλησίες, ακόμη και προς εκείνες πού δεν εκπροσωπούνταν στη σύνοδο. Οι αποφάσεις της συνόδου, οι οποίες έγιναν αποδεκτές από το πλήρωμα της Εκκλησίας, αποκτούν υποχρεωτικό χα­ρακτήρα και δεν είναι δυνατόν να αλλοιωθούν ή να ανατραπούν από μεταγε­νέστερες συνόδους (43).
Στη σύνδεση του κύρους των οικουμενικών συνόδων με το «Αμήν» του λαού του Θεού, βλέπει ο Μητροπολίτης Περγάμου την επιβεβαίωση της ουσιαστικής σχέσης των συνόδων με την Εκκλησία ως γεγονός ευχαριστίας. Με αυτόν τον τρόπο, ο συνοδικός θεσμός επιστρέφει στην πηγή του, στην ευχαριστιακή κοινότητα, η οποία «είναι και πηγή και έσχατη έκφρασις της όλης ενότητος της Εκκλησίας» (44). Ο ʼγιος Περγάμου διευκρινίζει: «Όπως εις την Θείαν Ευχαριστίαν το Αμήν του λαού του Θεού είναι εκ των ων ουκ άνευ δια την εκκλησιολογικήν υπόστασιν των τελουμένων, - διο και η Θεία Ευχαριστία λεγομένη υπό μόνου του ιερέως είναι εξ Ορθοδόξου πλευράς ανεπίτρεπτος, ούτω και εις το συνοδικόν σύστημα, η σφράγισίς του δια της συναινέσεως του λαού είναι απαραίτητος» (45).
Είναι εμφανές, ότι η οικουμενικότητα μιας συνόδου «δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί και να καθορισθεί από κανονική άποψη» (46). Για τη receptio των οικουμενικών συνόδων δεν υπάρχουν θεσμικές προδιαγραφές. Και η αποδοχή, όπως και η ίδια η σύνοδος, αποτελεί «χαρισματικό γεγονός». Ο Liviu Stan γράφει: «Όπως ακριβώς οι οικουμενικές σύνοδοι, αφού αποτελούν έκτακτα έργα του Αγίου Πνεύματος, δεν είναι δυνατόν να ρυθμισθούν θεσμικά, έτσι δεν μπορεί και η receptio των αποφάσεων τους, η οποία επίσης αποτελεί καρπό της χαρισματικής παρέμβασης του Αγίου Πνεύματος, να οργανωθεί θεσμικά, δηλαδή να ρυθμισθεί νομικά» (47). Σαφέστατα μια αποκλειστικά δικαιϊκή θεώρηση της λειτουργίας οικουμενικών συνόδων σηματοδοτεί μία λανθασμένη θεολογική εξέλιξη, αφού με αυτόν τον τρόπο οι οικουμενικές σύνοδοι ανακηρύσσονται σε μηχανισμό, ο οποίος βρίσκεται υπεράνω της Εκκλησίας και υποσκάπτεται η χαρισματική διάσταση της διαδικασίας της αποδοχής. Η σύνοδος κινδυνεύει να αποκοπεί από τις ευχαριστίες ρίζες της και έτσι αυτό που οφείλει να εκφράζει και να υπηρετεί τη χαρισματική ζωή της Εκκλησίας φαίνεται τελικά να περιορίζει την ελευθερία και τη ζωντάνια του σώματος του Χριστού. Ορθώς παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Σκουτέρης : «Στις συνόδους, ολόκληρο το σώμα της Εκκλησίας εκφράζει τη συνείδηση και την πίστη του, αυτά τα οποία βίωσε και έζησε εξαρχής... Η Εκκλησία βρίσκεται υπεράνω της οικουμενικής συνόδου, χρησιμοποιεί την οικουμενική σύνοδο ως όργανο για την ερμηνεία της Θείας Αποκαλύψεως. Η οικουμενική σύνοδος είναι μία δέηση του συνόλου της Εκκλησίας προς το Πνεύμα της αληθείας, μια κραυγή ολόκληρου του σώματος του Χριστού προς τον Παράκλητο, ικετεύοντας τον να ερμηνεύσει την Αγία Γραφή και Παράδοση. Η οικουμενική σύνοδος είναι μία κοινότητα αναζήτησης, διερεύνησης, ανακάλυψης και διατύπωσης της αποκεκαλυμμένης αλήθειας, στην οποία μετέχει το σύνολο του σώματος της Εκκλησίας» (48). Κατά τον Αναστάσιο Κάλλη, η πεμπτουσία του δεσμευτικού χαρακτήρα των αποφάσεων των συνόδων, είναι το «διαμέσου της καθολικής Εκκλησίας μαρτυρούμενο περιεχόμενο της αλήθειας τους, και μάλιστα όχι ως μία εκ των ύστερων πράξη αποδοχής, άλλα ως βάση και κριτήριο, δηλαδή ως μία προϋπάρχουσα συμφωνία» (49). Με αυτήν την έννοια η διαδικασία receptio αρχίζει πριν ακόμη συγκληθεί η σύνοδος (50).
Πιστεύω ότι τη βασική έννοια της ορθοδόξου θεολογίας αναφορικά και με το κύρος των οικουμενικών συνόδων, δεν αποτελεί το «αλάθητο», αλλά η «αλήθεια». Αυτή η βιωμένη αλήθεια αποτελεί τη ζώσα εκκλησιαστική εμπειρία, η οποία βρίσκει στο δόγμα την αποτύπωση της. «Η ζωή εν αληθεία » και «η αυθεντική έκφραση της αλήθειας» είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Ο Μητροπολίτης Περγάμου κατονομάζει, συνήθως, τρεις προϋποθέσεις για την θεολογικώς ορθή διαπραγμάτευση αυτού του ερωτήματος: α) Τον α ποφατισμό. Η αλήθεια είναι πάντοτε παραπάνω από αυτό που μπορεί να εκφρασθεί με λέξεις. Το ίδιο ισχύει και για τις αποφάσεις των οικουμενικών συνόδων και αυτό είναι απολύτως συμβατό με το βαθύτερο νόημα της επίκλησης του Αγίου Πνεύματος στη σύνοδο, β) Τα έσχατα ως αποκάλυψη του πληρώματος της αληθείας, διότι τότε μπορούμε θα αντικρίσουμε τον Θεό « πρόσωπον προς πρόσωπον » (Α' Κορ. 13, 12). Η εσχατολογική υπόσχεση «Όταν δέ ἔλθῃ τό τέλειον, τότε τό ἐκ μέρους καταργηθήσεται » (Α' Κορ., 13,10) παραπέμπει και στα όρια της διατύπωσης των δογμάτων εκ μέρους των οικουμενικών συνόδων, γ) Την Εκκληοία ως χώρο της αληθείας, η οποία είναι γεγονός κοινωνίας, μια δυναμική σχεσιακή πραγματικότητα. «Η τελική διάκριση του αληθινού από το ψεύτικο δεν πραγματοποιείται παρά μέσα στην Εκκλησία, μέσα στη συνεχή ζωή του Σώματος» (51).
Κατά τον Χρήστο Γιανναρά, «η αλήθεια και γνησιότητα του εκκλησιαστικού γεγονότος, ήταν και είναι πάντοτε, μια κοινή αναζήτηση, ποτέ μια πάγια κατάκτηση» (52). Το ίδιο ισχύει και για τις αποφάσεις των οικουμενικών συνόδων, οι οποίες «δεν μεταγράφουν την εκκλησιαστική αλήθεια σε κώδικες (ιδεολογικές) συντεταγμένες, απλώς ορίζουν (βάζουν όρια 'σημαντικής' προστασίας) στην εμπειρική αναζήτηση (στο κοινόν άθλημα) της ευχαριστιακής κοινότητας. Είναι ενδεικτικές προϋποθέσεις μετοχής στο εκκλησιαστικό γεγονός, που ορατά κορυφώνεται στο κοινό ποτήριο της Ευχαριστίας» (53). Όπως σημειώνει επιγραμματικά και ο Μητροπολίτης Περγάμου, όλες οι συνοδικές αποφάσεις φθάνουν στον τελικό τους προορισμό, ολοκληρώνονται, «μόνον όταν γίνουν ουσιαστικό τμήμα της ευχαριστιακής κοινότητας» (54).
 
Επίλογος
Η Εκκλησία δεν είναι άθροισμα ατόμων αλλά κοινωνία προσώπων, «ο κατ' εξοχήν χώρος του προσώπου» (55), και αυτό σημαίνει «ο χώρος της ελευθερίας», της «κοινής ελευθερίας» κατά τον Νικόλαο Καβάσιλα (56), η αλήθεια της οποίας είναι η αγάπη. Το «μυστήριο της Εκκλησίας ως ελευθερία» είναι, σύμφωνα με τον π. Αλέξανδρο Σμέμαν, «κρυμμένο στο μυστήριο του Θεού ως αγία Τριάδα, στη χάρη του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού, στην αγάπη του Θεού Πατέρα και στην κοινωνία του αγίου Πνεύματος» (57). Όπως προσθέτει ο π. Αλέξανδρος, «η ίδια η Εκκλησία είναι ελευθερία και μόνο η Εκκλησία είναι ελευθερία... Δεν κατανοούμε την ελευθερία στην Εκκλησία εφαρμόζοντας πάνω της την αφηρημένη και φυσική έννοια της ελευθερίας. Μάλλον εισερχόμενοι στο μυστήριο της Εκκλησίας την κατανοούμε ως μυστήριο ελευθερίας. Η Εκκλησιολογία είναι πράγματι η αφετηρία μιας θεολογίας της ελευθερίας» (58). Η θεολογία οφείλει να αποκαλύπτει συνεχώς «πως η ζωή της Εκκλησίας είναι το μυστήριο και το δώρο της ελευθερίας» (59). Αν « συνοδικότητα » είναι η ίδια η ζωή της Εκκλησίας ως γεγονός κοινωνίας, ως σύνδεσμος αγάπης κατά το πρότυπο της ζωής των Τριαδικών Προσώπων, τότε η θεολογία της συνοδικότητας αποτελεί έκφραση αυτής της βιωμένης εκκλησιοδιάστατης, σχεσιακής, ευχαριστιακής και εσχατολογικής ελευθερίας (60), η οποία είναι ευρύτερη από την πραγματικότητα της συνόδου και των συνόδων που ποτέ δεν ατόνησε, αλλά έπαιξε και θα συνεχίζει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ευλογημένη ζωή της Εκκλησίας.


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Σμεμαν Α., Η αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο, μτφρ. Ι. Ροηλίδη, εκδ. Ακρίτας, 1983, σσ. 200 και 201.
2. Ό. π., σ. 200.
3. Βλ. Φειδα Β., Εκκλησιαστική Ιστορία Α', Αθήνα 2002, σσ. 191 και 863.
4. Βλ. Φλωρόφσκυ Γ., Το Σωμα του ζώντος Χριστού. Μια ορθόδοξη ερμηνεία της Εκκλη­σίας, μτφρ. Ι. Κ. Παπαδοπούλου, έκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σ. 13.
5. Κ ü ng Η., Strukturen der Kirche, Freibgug/Basel/Wien 1962, σ. 30. Παρόμοια είναι και η διαπίστωση του Θεοδώρου Νικολάου: «Η Ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας γνωρίζει οικουμενικές συνόδους, όμως οι θεολόγοι εκείνης της εποχής δεν θεώρησαν απαραίτητο να ασχοληθούν θεολογικά με αυτό το ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό εκκλησιαστικό γεγονός» (Τ h. Ν ikolaou, " Zur Synodalit ä t der Kirche. Kirchengeschichtliche Betrachtungen ', στο έργο: G. Wenz, κ.α ( επιμ.), Ekklesiologie und Kirchenverfassung. Die institutionelle Gestalt des episkopalen Dienstes, M ü nster / Hamburg / London 2003, σς. 43-62, εδώ σ.51).
6. Zizioulas I.,"Die Entwicklung konzikiarer Strukturen bis zur Zeit des ersten okumenischen Konzils ', στο έργο: Konzile und die Okumenische Bewegung, Okumenischer Rat der Kirchen, Genf 1968, σ. 34-52, εδώ σ. 34.
7. Ν ikolaou Th. " Ζ ur Synodalit ä t der Kirche ", σ. 44.
8. Ο.π., σ. 46.
9. Γιανναρά Χ., Ενάντια στη θρησκεία, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2006, σ. 69.
10. Βλ. Ζηζιουλα Ι., «Ο συνοδικός θεσμός. Ιστορικά, εκκλησιολογικά και κανονικά προβλήματα», στο έργο: Τιμητικόν Αφιέρωμα εις τον Μηροπολίτην Κίτρους Βαρνάβαν επί τη 25ετηριδι της αρχιερατείας τον, Αθήναι 1980, σσ. 161-190, εδώ σ. 182.
11. Βλ. Ματσούκα Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β'. Έκθεση της ορθόδοξης πίστης, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 440.
12. Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου, Το Οικουμενικον Πατριαρχείον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία. Ιστορικοκανονική μελέτη, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλο­νίκη 1972, σ. 5.
13.Ό.π.
14. Σμεμαν Α., Η αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο, σ. 202.
15. Κü ng Η., Strukturen der Kirche, σ . 19.
16. Σμεμαν Α., Η αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο, σ. 201.
17. Κα llis Α., Orthodoxie. Was ist das ?, Μ ainz 1979, σ. 30.
18. J εν s εν Α., Die Zukunft der Orthodoxie. Konzilspläne und Kirchenstrukturen, Ζ ürich/Einsiedeln/Koln 1986, σ. 196.
19. Κα llis Α., Brennender, nicht vebrennender Dornbusch. Reflexionen Orthodoxer Theologie, ε πιμ. Ι. und U. Kallis, Münster 1999, σσ. 100-101.
20. Ό. π., σ. 107.
21. Ό. π, σ. 106.
22. Zizioulas Ι., " Christologie, Pneumatologie und Kirchliche Institutionen aus Orthodoxer Sicht ", στο έργο : G. Α lberigo κ. α. ( επιμ.), Κ irche im Wandel. Eine kritische Zwischenbilanz nach dem Zweiten Vatikanum, Düsseldorf, 1982, σσ. 124-140, εδώ σ. 133.
23. ΚΑ llis Α., Brennender, nicht vebrennender Dornbusch, σ. 109.
24. Ζ izioulas Ι., " La conciliarit é et le chemin qui m è ne à l ' unit é", στο έργο : Vers une communauté é conciliaire des Eglises ?, Conférence des Eglises Européennes, Genève 1978 , σσ. 23-36, έδώ σ. 30.
25. Ζηζιουλα Ι., «Ο συνοδικός θεσμός», σ. 177. Κατά τον Θ. Νικολάου, η οικουμενική σύνοδος «δεν είναι διαρκές, τυπικό όργανο, ούτε μόνιμος θεσμός, άλλα ένα εν δυνάμει γεγονός στη ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας προς διατήρηση ή αποκατάσταση της εκκλησιαστικής ενότητας και της ευχαριστιακής κοινωνίας σε οικουμενικό επίπεδο». (Τ h. Ν ikolaou, "Ζur Synodalität der Kirche ", σ. 59).
26. Βλ. Φειδα Β., Εκκλησιαστική Ιστορία Α', σ. 863: «Η σύγκληση των Οικουμενικών συνόδων υπήρξε έκτακτο γεγονός στη ζωή της Εκκλησίας και συνδέθηκε πάντοτε με την έγερση κάποιου σοβαρού ζητήματος πίστεως, το οποίο απειλούσε την αυθεντικότητα της παραδόσεως ή της πνευματικής αποστολής της Εκκλησίας στον κόσμο».
27. Ζηζιουλα Ι., «Ο συνοδικός θεσμός», σ. 178.
28. Ο.π., σ. 179.
29. Ο.π.
30. Ο.π., σ. 181.
31. Κα llis Α., Orthodoxie. Was ist das ? σ. 36.
32. Ν ikolaou Τη., " Ζ ur Synodalit ä t der Kirche ", σ. 62.
33. Ματσούκα Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β', σ. 441.
34. Βλ. Scouteris C ,. Β., Ecclesial Being. Contributions to Theological Dialogue, , επιμ. Chr. Veniamin, Mount Thebor Publishing 2005, σ. 127.
35. Βλ. Γιανναρά Χ., Ενάντια στη θρησκεία, α. 70: «Λέγεται συχνά ως αφαιρετικός ιστορικός συμπερασμός ότι, στους πρώτους αιώνες ζωής της Εκκλησίας, κριτής της λειτουργικότητας των αποφάσεων κάθε συνόδου ήταν ολόκληρο το εκκλησιαστικό σώμα. Ναι, αλλά και πάλι όχι ως αριθμητική ολότητα ή ως πλειοψηφία. Η ολοκληρία του σώματος, η φανέρωση της καθολικής Εκκλησίας, ήταν (και είναι πάντοτε) γεγονός διάσωσης της καθόλου α λήθειας-πραγματικότητας του εκκλησιαστικού ευαγγελίου σε ορατή και ζώσα ευχαριστιακή κοινότητα, χωρίς σταθερό οπωσδήποτε και μόνιμο τυπικό εντοπισμό».
36. Scouteris C ,. Β., Ecclesial Being, σ. 126.
37. Βλ. S ταν Ι., "Über die Rezeption der Beschl ü sse der Okumenischen seitens der Kirche ", στο έργο: Konzile und die Okumenische Bewegung, σσ. 72-80, εδώ σ. 72.
38. Βλ. Μευεν d ο rff J ., " Die Lehrautorit ä t in der Tradition der Orthodoxen Kirche ", Concilium 12 (1976) σσ. 426-428, εδώ σ. 426. Αυτές οι ιδέες επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη ρω­σική ψυχή, πράγμα που διαφαίνεται στο θρύλο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή στον Ντοστογιέφ­σκι.
39. Γιανναρά Χ., Αλφαβητάρι της πίστης, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1986, σσ. 213-214.
40. J εν s εν Α., Die Zukunft der Orthodoxie, σ. 123.
41. Ν ikolaou Τη., " Ζ ur Synodalit ä t der Kirche ", σ. 57.
42. Βλ. ο.π., σσ. 59-60.
43. Βλ. ο.π., σ. 60.
44. Ζηζιουλα Ι., «Ο συνοδικός θεσμός», σ. 182.
45. Ο.π.
46. Ν ikolaou Τη., " Ζ ur Synodalit ä t der Kirche ", σ. 51.
47. S ταν L., "Über die Rezeption der Beschlüsse der Okumenischen seitens der Kirche ", σ. 123.
48. Scouteris C ,. Β., Ecclesial Being, σ. 127-128.
49. Κ allis Α., Β rennender, nicht verbrennender Dornbusch, σ. 106. Ι 50. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη της Α nne Jensen για τα ανοικτά ερωτήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν αναφορικά με τη λειτουργία της αποδοχής. Γράφει: «Πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: πότε λήγει η διαδικασία της αποδοχής; Τι γίνεται με τις Εκκλησίες που δεν αναγνωρίζουν επτά συνόδους αλλά μόνο δύο (οι Νεστοριανοί) ή τρεις (οι Μονοφυσίτες); Δικαίως παρέπεμψε ο Κuppers στο γεγονός ότι το 431, με την απώλεια της νεστοριανικής εκκλησίας, και το 451, με την απώλεια της μονοφυσιτικής εκκλησίας, αποσχίστηκαν μόνιμα τα μεγαλύτερα κομμάτια της παλαιάς αφρικανικής και ασιατικής χριστιανοσύνης, οι πυρήνες του πιο παλαιού κορμού της, και επομένως στο ότι η ενότητα της Εκκλησίας της πρώτης χιλιετίας ήταν μόνον σχετική. Είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί ποτέ η διαδικασία της αποδοχής; Ή θα πρέπει κάθε γενιά χριστιανών να την κάνει εκ νέου;». (Α. Jensen, Die Zukunft der Orthodoxie, σ. 123).
51. Φλωροφσκυ Γ., Το Σώμα του ζώντος Χρίστου, σ. 112.
52. Γιανναρά Χ., Ενάντια στη θρησκεία, σ. 70.
53. Ο.π., σ. 71.
54. Zizioulas J. D., Lectures in Christian Dogmatics, ε πιμ. D . Η. Κ night Τ & Τ Clark, 2008, σ. 163.
55. Ζηζιουλα Ι., «Το Δίκαιον του Προσώπου», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 72 (1997), τεύχος Β', σσ. 585-602, εδώ σ. 600.
56. Νικολάου Καβάσιλα, Περί της εν Χριστώ ζωής, Λόγος ΣΤ', 19, Ρ G 150, 653Α.
57. Σμεμαν Α., Η αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο, σ. 232.
58. Ο.π., σ. 225.
59. Ο.π., σ. 226.
60. Βλ. Δεληκωσταντη Κ., T ο ήθος της ελευθερίας. Φιλοσοφικές απορίες και θεολογικές αποκρίσεις, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1990.

Σάββατο 12 Ιουλίου 2014

Απειλούν να κάψουν τις Χριστιανικές εκκλησίες στην Κων/πολη

 




X
Loading Image...
Απειλούν να κάψουν τις Χριστιανικές εκκλησίες στην Κων/πολη
ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος
ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΝΑ ΚΑΨΟΥΝ ΤΙΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Γράφει ο Νίκος Χειλαδάκης
Έκτακτα μέτρα ασφαλείας για τις χριστιανικές εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης αποφάσισε να λάβει η τουρκική αστυνομία μετά από το επεισόδιο στην εκκλησία των Ασσυρίων που έγινε πριν από λίγες μέρες με την επίθεση ένοπλης ομάδας  την ώρα της λειτουργίας. Να θυμίσουμε ότι στις 28 Ιουνίου υπό την θρησκευτική επίδραση του Ραμαζανίου μια ομάδα οχτώ φανατικών μουσουλμάνων στο προάστιο του Yeşilköy της Κωνσταντινούπολης και την ώρα που γίνονταν σε ένα χριστιανικό ναό λειτουργία, εισέβαλαν μέσα στον ναό με άγριες διαθέσεις κραδαίνοντας κοφτερά μαχαίρια και τρομοκρατώντας τον κόσμο που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στον ναό διακόπτοντας την τελετή. Μάλιστα απείλησαν ότι θα σφάξουν εν ψυχρώ τον τελούντα την τελετή. Τελικά και ενώ είχε ειδοποιηθεί  η αστυνομία, η ομάδα των φανατικών μουσουλμάνων αφού τρομοκράτησε την περιοχή αποχώρησε ανενόχλητη από τον ναό.

Όπως αναφέρει δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας, Taraf, (10/7), ο νομάρχης της ευρύτερης περιοχής της Κωνσταντινούπολης, Hüseyin Avni Mutlu, αποφάσισε σε όλες τις χριστιανικές εκκλησίες της Κωνσταντινούπολη να τοποθετηθεί μόνιμη αστυνομική φρουρά, ειδικά τις Κυριακές όποτε τελείται η θεια λειτουργία και πολλοί πιστοί προσέρχονται στους ναούς για να προσευχηθούν. Η φρουρά θα ελέγχει την περιοχή γύρω από τις εκκλησίες και θα παρακολουθεί κάθε ύποπτη κίνηση για τυχόν απόπειρα διενέργειας ένοπλης επίθεσης . Για το ίδιο θέμα, καθώς έχει δημιουργηθεί μετά την επίθεση κατά της εκκλησίας του Yeşilköy κλίμα τρομοκρατίας ανάμεσα στις μη μουσουλμανικές μειονότητες, ο διευθυντής της Ασφαλείας της περιοχής του Bakırköy κάλεσε σε έκτακτη σύσκεψη τους εκπρόσωπους της ελληνικής, αρμενικής, ασσυριακής και εβραϊκής κοινότητας της περιοχής, για να εξετάσει την συνεργασία τους στα έκτακτα μέτρα που λαμβάνονται για την ασφάλεια των ναών και των πιστών που προσέρχονται κυρίως τις ημέρες της λειτουργίας. Το κλίμα επιδεινώνει και η περίοδος που διανύομαι, του ιερού μήνα των μουσουλμάνων, το Ραμαζάνι, που προκαλεί την έξαρση του ισλαμικού φανατισμού και αυξάνει τις πιθανότητες για επιθέσεις; κατά χριστιανικών στόχων. Την κατάσταση επίσης επιδεινώνει και η εμφάνιση των φανατικών Τζιχαντιστών σε όλη την Τουρκία με την σιωπηλή στήριξη του ισλαμικού κόμματος του Ερντογάν. Αυτοί οι Τζιχαντιστές είναι ορκισμένοι να πραγματοποιούν επιθέσεις κατά χριστιανικών στόχων. Χαρακτηριστικό είναι πως ο θρησκευτικός αρχηγός της χριστιανικής κοινότητας των Ασσυρίων, Μητροπολίτης Yusuf Çetin, ζήτησε επίσημα από την τουρκική αστυνομία μόνιμη προσωπική φρουρά γιατί όπως ανέφερε έχει δεχτεί απειλές από φανατικούς μουσουλμάνους ότι θα τον σφάξουν εν ψυχρώ.

Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά τα πολύ «ωραία» στην γειτονική Τουρκία, εμείς ετοιμαζόμαστε να αναγείρουμε μεγαλοπρεπές μουσουλμανικό τέμενος στην ελληνική πρωτεύουσα και μάλιστα σε δημόσιο οικόπεδο του ελληνικού ναυτικού. Την ίδια ώρα δεκάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι, πολλοί από τους οποίους είναι οπαδοί αν όχι και μελη των Τζιχαντιστών, βρίσκονται στα τουρκικά παράλια του Αιγαίου και ετοιμάζονται μέσω της τουρκικής μαφίας να εισέλθουν σαν «πρόσφυγες» στο ελληνικό έδαφος. Στο τέλος όπως φαίνεται δεν θα ζητάμε προστασία των χριστιανών μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά πολύ φοβάμαι ότι και στην Αθήνα θα χρειαστεί να γίνει το ίδιο! Να’ ναι καλά οι ισλαμολάγνοι δήμαρχοι της χώρας μας!!

ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας-Τουρκολόγος

Κυριακή 6 Ιουλίου 2014

«Κύριε Ιησού Χριστέ, σώσε με, βοήθησέ με, βοήθησέ με, σώσε με. Ώ Θεέ μου, βοήθησέ με, προστάτεψέ με»

proseuxi_antras_5138
Ἄν ἡ ἀπελπισία μας πηγάζει ἀπό πολύ βαθιά μέσα μας, ἄν αὐτό πού ζητᾶμε, αὐτό γιά τό ὁποῖο κραυγάζουμε, εἶναι τόσο οὐσιαστικό ὥστε νά καλύπτει ὅλες τίς ἀνάγκες τῆς ζωῆς μας, τότε βρίσκουμε κατάλληλα λόγια νά προσευχηθοῦμε καί μποροῦμε νά φτάσουμε στήν κορυφαία στιγμή τῆς προσευχῆς μας, τή συνάντηση μέ τό Θεό.
Θά ἤθελα νά πῶ κάτι γιά τήν «κραυγή» τῆς προσευχῆς. Φώναζε δυνατά ὁ τυφλός Βαρτίμαιος. Τί λέει ὅμως τό Εὐαγγέλιο γιά τούς ἀνθρώπους γύρω του; Προσπαθοῦσαν, λέει, νά τόν κάνουν νά σιωπήσει. Μποροῦμε νά φανταστοῦμε ὅλους ἐκείνους τούς εὐσεβεῖς ἀνθρώπους μέ τήν καλή ὅραση, τά γερά πόδια, τήν καλή ὑγεία πού περικύκλωναν τό Χριστό καί μιλοῦσαν γιά ὑψηλά θέματα, γιά τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ πού ἔρχεται, γιά τά μυστήρια τῶν Γραφῶν, νά γυρίζουν πρός τό Βαρτίμαιο καί νά τοῦ λένε: «ἐπί τέλους, δέν μπορεῖς νά ἡσυχάσεις; Τά μάτια σου, τά μάτια σου, καί τί σημασία ἔχουν αὐτά ἐνῶ μιλοῦμε γιά τό Θεό;»
Ὁ Βαρτίμαιος φαινόταν σάν κάτι ξένο πού ξαφνικά ἔμπαινε στή μέση καί, ἀδιαφορῶντας τελείως γιά τά συμβαίνοντα, ζητοῦσε ἀπό τό Θεό κάτι πού ἀπελπιστικά τό εἶχε ἀνάγκη. Καί ὅλα αὐτά τά ἔκανε παρά τό γεγονός ὅτι μέ τίς φωνές του κατέστρεψε τήν ἁρμονία τῶν ἐθιμοτυπικῶν συζητήσεων γύρω του. Οἱ ἐνοχλημένοι θά μποροῦσαν νά τόν ἀπομακρύνουν καί νά τόν κάνουν νά σιωπήσει. Τό Εὐαγγέλιο ὅμως λέει πώς, ἐνῶ ὅλοι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι ἤθελαν νά τόν ἡσυχάσουν, αὐτός ἐπέμενε, γιατί αὐτό πού ζητοῦσε εἶχε πολύ μεγάλη σημασία γιά τόν ἴδιο. Ὅσο περισσότερο προσπαθοῦσαν νά τοῦ κλείσουν τό στόμα, τόσο πιό πολύ ἐκεῖνος φώναζε.
Ἐδῶ βρίσκεται τό μήνυμά μου. Ὑπάρχει στήν Ἑλλάδα ἕνας ἅγιος, ὀνομάζεται Μάξιμος. Ἦταν νέος ὅταν μία μέρα πῆγε στήν Ἐκκλησία καί ἄκουσε τό ἀνάγνωσμα τοῦ Ἀποστόλου πού λέει ὅτι πρέπει νά προσευχόμαστε «ἀδιαλείπτως». Αὐτό ἔκανε τόση ἐντύπωση στό Μάξιμο ὥστε σκέφτηκε πώς δέν θά μποροῦσε νά κάνει τίποτα ἄλλο παρά νά προσπαθήσει νά τηρήσει αὐτή τήν ἐντολή.
Ὅταν βγῆκε ἀπό τό ναό σκέφτηκε νά πάει στό κοντινότερο βουνό καί ἐκεῖ ἥσυχος νά ἀρχίσει νά προσεύχεται ὅπως ἄκουσε στό Εὐαγγέλιο. Σάν Ἕλληνας χωρικός τοῦ τετάρτου αἰώνα, ἤξερε τό «Πάτερ ἠμῶν» καί μερικές ἄλλες προσευχές. Ἔτσι, ὅπως μᾶς λέει ὁ ἴδιος, ἄρχισε νά τίς λέει τή μία ὕστερα ἀπό τήν ἄλλη, καί πάλι ἀπό τήν ἀρχή, ἀσταμάτητα. Αἰσθάνθηκε, πραγματικά, πολύ ὄμορφα. Προσευχόταν, ἦταν συντροφιά μέ τό Θεό, ἦταν χαρούμενος. Τό καθετί τοῦ φαινόταν τόσο τέλειο! Μόνο πού σιγά- σιγά ὁ ἥλιος ἄρχισε νά πέφτει, ἄρχισε νά κάνει κρύο καί νά σκοτεινιάζει.
Ἡ νύχτα εἶχε πέσει γιά τά καλά ὅταν ἄρχισε ν’ ἀκούει γύρω του θορύβους, πολλούς καί παράξενους θορύβους. Ἄκουγε τό σπάσιμο τῶν κλαδιῶν κάτω ἀπό τά πόδια τῶν ζώων, ἔβλεπε τά λαμπερά μάτια τῶν ἄγριων θηρίων, ἄκουγε τίς κραυγές τῶν μικρῶν ζώων πού τά ἔτρωγαν τά μεγαλύτερα. Ἄκουγε ὅλων τῶν εἰδῶν τούς γνωστούς νυχτερινούς θορύβους τοῦ δάσους.
Τότε αἰσθάνθηκε πώς ἦταν μόνος. Πραγματικά μόνος, ἕνα μικρό ἀπροστάτευτο πλάσμα μέσα στόν κόσμο τοῦ κινδύνου, τοῦ θανάτου, τοῦ σπαραγμοῦ. Ἔνιωσε ὅτι δέν εἶχε καμιά ἄλλη βοήθεια ἄν ὁ Θεός δέν τοῦ ἔδινε τή δική Του. Δέν συνέχισε πιά νά λέει τό «Πάτερ ἠμῶν» καί τό «Πιστεύω». Ἔκανε ὅ,τι ἔκανε καί ὁ Βαρτίμαιος. Ἄρχισε νά φωνάζει δυνατά: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με». Τό φώναζε αὐτό ὅλη τή νύχτα γιατί τά ζωντανά τοῦ δάσους καί τά λαμπερά τους μάτια δέν τοῦ ἔδιναν εὐκαιρία γιά ὕπνο.
Τέλος ξημέρωσε. Σκέφτηκε, λοιπόν, ἀφοῦ ὅλα τά ζῶα ἔχουν φύγει πιά καί πῆγαν νά κοιμηθοῦν «τώρα μπορῶ καί ἐγώ νά προσευχηθῶ». Ἀλλά τότε ἔνιωσε ὅτι πεινοῦσε. Σκέφτηκε ὅτι θά μποροῦσε νά μαζέψει μερικά βατόμουρα, γιά νά φάει. Πλησίασε ἕνα θάμνο, ἀλλά ξαφνικά τοῦ ἦρθε ἡ σκέψη ὅτι ὅλα τά ἀστραφτερά μάτια καί ἄγρια νύχια θά πρέπει νά εἶναι κρυμμένα κάπου ἐκεῖ στούς θάμνους.
Ἔτσι ἄρχισε νά προχωρεῖ πολύ προσεκτικά καί σέ κάθε του βῆμα ἔλεγε: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, σῶσε με, βοήθησέ με, βοήθησέ με, σῶσε με. Ὦ Θεέ μου, βοήθησέ με, προστάτεψέ με». Γιά κάθε βατόμουρο πού μάζεψε, σίγουρα, εἶχε προσευχηθεῖ πολλές φορές.
Πέρασε ὁ καιρός καί ὕστερα ἀπό πολλά χρόνια συνάντησε ἕνα γέροντα καί ἔμπειρο ἀσκητή, ὁ ὁποῖος τόν ρώτησε πῶς εἶχε μάθει νά προσεύχεται ἀδιάλειπτα. Ὁ Μάξιμος εἶπε: «Νομίζω πώς ὁ διάβολος μέ δίδαξε νά προσεύχομαι ἀδιάλειπτα». Ὁ γέροντας ἀπάντησε: «Καταλαβαίνω τί θέλεις νά πεῖς. Ἀλλά θά ἤθελα νά εἶμαι βέβαιος ὅτι σέ καταλαβαίνω σωστά». Ὁ Μάξιμος τότε τοῦ ἐξήγησε πῶς εἶχε σιγά- σιγά συνηθίσει ὅλους τοὺς θορύβους καί τούς κινδύνους τῆς μέρας καί τῆς νύχτας. Ὕστερα ὅμως τοῦ ἦρθαν πειρασμοί σαρκικοί, πειρασμοί τοῦ νοῦ, τῶν αἰσθημάτων καί ἀργότερα πιό ἰσχυρές ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου. Ὕστερα ἀπ’ ὅλα αὐτά δέν ὑπῆρχε στιγμή τῆς μέρας καί τῆς νύχτας πού νά μήν κραυγάζει στό Θεό: «Ἐλέησον, ἐλέησον, βοήθησε, βοήθησε, βοήθησε».
Μιὰ μέρα, ὕστερα ἀπό δεκατέσσερα χρόνια ἀδιάλειπτης προσευχῆς ὁ Κύριος τοῦ ἀποκαλύφτηκε. Ἀπό τή στιγμή ἐκείνη ἡσυχία, εἰρήνη καί γαλήνη τόν πλημμύρισαν. Δέν ὑπῆρχε πιά φόβος -φόβος ἀπό τό σκοτάδι, ἀπό τούς θάμνους, οὔτε ἀπό τό διάβολο- ὁ Κύριος εἶχε ἐπικρατήσει. «Τότε», εἶπε ὁ Μάξιμος, «ἔμαθα ὅτι ἄν δέν ἔλθει ὁ Κύριος, εἶμαι ἀπελπιστικά ἀβοήθητος. Ἔτσι, καί ὅταν ἀκόμα ἤμουνα γαλήνιος, εἰρηνικός καί εὐτυχισμένος, συνέχισα νά προσεύχομαι λέγοντας: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με, γιατί μόνο στό θεῖο ἔλεος ὑπάρχει ἡ εἰρήνη τῆς καρδιᾶς καί τοῦ νοῦ, ἡ γαλήνη τοῦ σώματος καί ἡ δύναμη τῆς θέλησης».
Ἔτσι δέν μποροῦμε νά ποῦμε πώς ὁ Μάξιμος ἔμαθε νά προσεύχεται παρά τήν ταραχή πού τόν κατεῖχε, ἀλλά ἀκριβῶς ἐξ αἰτίας τῆς ταραχῆς. Γιατί ἡ ταραχή του ἦταν ἕνας πραγματικός κίνδυνος. Ἄν μπορούσαμε νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι καί μεῖς βρισκόμαστε σέ πολύ μεγάλη ταράχη, σέ κίνδυνο, ὅτι ὁ διάβολος παραφυλάει προσπαθῶντας νά μᾶς πιάσει καί νά μᾶς καταστρέψει, τότε θά προσευχόμαστε συνέχεια, ἀσταμάτητα.
Anthony Bloom

Τρίτη 1 Ιουλίου 2014

"Λατρείες" (cults) ανάμεσά μας η κρυφή απειλή της καθημερινής μας ζωής

 



«ΛΑΤΡΕΙΕΣ» (cults) ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ
Η ΚΡΥΦΗ ΑΠΕΙΛΗ ΤΗΣ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΜΑΣ ΖΩΗΣ 
Ἔχουμε συχνά ἀναφερθεῖ στίς μεθοδεύσεις τῶν «λατρειῶν» (cults) γιά την ἐνσωμάτωση ὀπαδῶν στίς τάξεις τους. Ἡ ἄσκηση σκληρῆς ἐργασίας, ἡ στέρηση τοῦ ὕπνου, ἡ περιορισμένη ἤ εἰδική διατροφή, ἡ ἀπομόνωση ἀπό τό παλαιό περιβάλλον και ἡ μονοπώληση τῆς πληροφόρησης εἶναι λίγα ἀπό τά ἐργαλεῖα πού οἱ ὁμάδες αὐτές χρησιμοποιοῦν, ὥστε συχνά νά παραλληλίζονται οἱ μέθοδοι αὐτές μέ τίς μεθόδους πλύσης ἐγκεφάλου πού ἀσκοῦνται σε αἰχμαλώτους πολέμου.  
Στά πλαίσια αὐτῆς τῆς ἐνημέρωσης ἀξίζει νά ἀναφερθοῦμε στό ἀξιόλογο βιβλίο «Λατρεῖες ἀνάμεσά μας» (Cults in Our Midst)1 τῶν Μάργκαρετ Σίγκερ (Margaret Singer, 1921–2003) καί Γιάνια Λάλικ (Janja Lalich, 1945-), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ πρώτη κατεῖχε διδακτορικό στήν Ψυχολογία, ἐνῶ ἡ δεύτερη στήν Φιλοσοφία. 
Στό συγκεκριμένο βιβλίο, οἱ συγγραφεῖς περιγράφουν ἕξι καταστάσεις, οἱ ὁποῖες ὅπως ὑποστηρίζουν θά μποροῦσαν νά κάνουν ἐφικτή τήν χειραγώγηση τῆς σκέψης. Ὅπως ἀναφέρουν, οἱ καταστάσεις αὐτές δέν περιλαμβάνουν καμία ἀνάγκη γιά ψυχικό καταναγκασμό ἤ ἄσκηση βίας. Ὅσον ἀφορᾶ στίς μεθόδους τῶν «λατρειῶν» (cults) καί τήν δράση τους, οἱ συγγραφεῖς ἀναφέρουν τά ἑξῆς: 
1) Τό ἄτομο κρατεῖται ἀνύποπτο σχετικά μέ τό τί συμβαίνει καί εἰδικά, μέ τίς συνθῆκες χειραγώγησής του βῆμα πρός βῆμα.
Πιθανά καινούργια μέλη καθοδηγοῦνται, μέσῳ ἑνός προγράμματος ἀλλαγῆς συμπεριφορᾶς χωρίς νά ἔχουν πλήρη γνώση τοῦ περιεχομένου του, βῆμα πρός βῆμα. 
2) Τό κοινωνικό ἤ ψυχολογικό περιβάλλον τοῦ προσώπου ἐλέγχεται. Εἰδικά, ἐλέγχεται ὁ προσωπικός του χρόνος.
Μέσῳ ποικίλων μεθόδων, τά νεώτερα μέλη τῶν «λατρειῶν» ἀπασχολοῦνται κατά τή διάρκεια τῆς ἡμέρας συνεχῶς και καθοδηγοῦνται στό νά σκέπτονται ὅσο περισσότερο γίνεται τήν ὁμάδα καί τό περιεχόμενο τῶν διδασκαλιῶν της. 
3) Καλλιεργεῖται συστηματικά στό ἄτομο μία αἴσθηση ἀδυναμίας καί ἀνικανότητας.
Αὐτό ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἀπομάκρυνση τῶν μελῶν ἀπό τό φυσιολογικό τους κοινωνικό ὑποστηρικτικό περιβάλλον για ἕνα χρονικό διάστημα καί ἡ ἐγκατάστασή του στό περιβάλλον τῆς ὀργάνωσης ὅπου ἡ πλειονότητα τῶν ἀνθρώπων ἀποτελεῖται ἀπό παλαιότερα μέλη. Τά μέλη χρησιμεύουν σάν πρότυπα τῆς συμπεριφορᾶς καί τοῦ ἐνδογλωσσικοῦ ἰδιώματος τῆς ὀργάνωσης. 
Τά μέλη ἀπομακρύνονται ἀπό τήν κύρια δραστηριότητά τους, παραιτοῦνται ἀπό τήν ἐργασία τους ἤ ἐγκαταλείπουν τίς σπουδές τους, στεροῦνται τό εἰσόδημά τους ἤ ἐξαναγκάζονται νά τό παραχωρήσουν -πλήρως ἤ στό μεγαλύτερο μέρος του- στήν ὀργάνωση. 
Ἀπό τή στιγμή πού τό θῦμα ἔχει χάσει τό συνηθισμένο ὑποστηρικτικό του περιβάλλον, διαβρώνεται ἡ ἐμπιστοσύνη στίς διανοητικές του ἱκανότητες. Καθώς αὐξάνεται ἡ αἴσθηση ἀδυναμίας καί ἀνικανότητας τοῦ θύματος, μειώνεται ἡ ὀρθή ἱκανότητα κρίσης καί κατανόησης τοῦ κόσμου, ἀποσταθεροποιεῖται ἡ συνήθης ὀπτική τῆς πραγματικότητας.  
Καθώς ἡ ὀργάνωση «ἐπιτίθεται» στην πρότερη ἐγκόσμια ὀπτική τοῦ θύματος, θλίψη καί ἐσωτερική σύγχυση προκαλεῖται στόν ὀπαδό. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἀπαγορεύεται σ’ αὐτόν νά μιλήσει γι’ αὐτό ἤ νά ἀντιταχθεῖ στήν ὅλη κατάσταση καθώς ἡ ἡγεσία τῆς ὀργάνωσης ἀποθαρρύνει τίς ἐρωτήσεις καί ἐξουδετερώνει κάθε ἀπόπειρα ἀντίστασης. Ἡ διαδικασία αὐτή ἐπιταχύνεται με τό νά διατηροῦνται τά ὑποψήφια θύματα διαρκῶς ἀπασχολημένα μέχρι κοπώσεως μέσῳ ἐπιλεγμένων, εἰδικά γιά τόν σκοπό αὐτό, δραστηριοτήτων. 
4) Μεθοδεύεται ἕνα σύστημα ἀνταμοιβῶν, τιμωριῶν καί ἐμπειριῶν μέ τρόπο τέτοιο, ὥστε νά ἐξαλείφεται ἀπό τή συμπεριφορά τοῦ θύματος κάθε ἴχνος τῆς προηγούμενης ταυτότητάς του.  
Ἡ χειραγώγηση ἐμπειριῶν ἐπιτυγχάνεται μέσῳ ποικίλων μεθόδων ὕπνωσης/ἔκστασης (trance), οἱ ὁποῖες περιλαμβάνουν τή χρήση τεχνικῶν ὅπως: ἀργῶν ρυθμικῶν δομῶν ὁμιλίας, καθοδηγούμενων λεκτικῶν καί ὀπτικῶν συμβόλων, ψαλμωδίας, μακροσκελῶν περιόδων προσευχῆς ἤ διαλέξεων καί πολύωρων ἀσκήσεων διαλογισμοῦ, ὅλα καθοδηγούμενα ἀπό τήν ἡγεσία τῆς ὁμάδος. Παλαιότερες πεποιθήσεις καί μοντέλα συμπεριφορᾶς τοῦ θύματος προσδιορίζονται ὡς ἄσχετα ἤ διαβολικά. 
Ἡ ἡγεσία στοχεύει στήν ἀπάλειψη παλαιῶν συνηθειῶν, γι’ αὐτό τό θῦμα εἶναι ὑποχρεωμένο νά τίς καταπνίξει. Τά μέλη ἐνθαρρύνονται στήν ἐναρμόνιση μέ τίς πεποιθήσεις τῆς ὁμάδας καί ἀποθαρρύνονται ἀπό παλινδρομήσεις σέ παλαιές πεποιθήσεις καί συμπεριφορές.  
5) Ἡ ὀργάνωση μεθοδεύει τό σύστημα ἀνταμοιβῶν, τιμωριῶν καί ἐμπειριῶν ὥστε νά προωθήσει τήν ἐκμάθηση τῆς ἰδεολογίας ἤ τοῦ συστήματος ἀξιῶν καί ἀποδεκτῶν ἀπό αὐτή μοντέλων συμπεριφορᾶς.  
Ἡ ἐπίδειξη καλῆς συμπεριφορᾶς, κατανόησης καί ἀποδοχῆς τῶν πεποιθήσεων τῆς ὁμάδας καί ἡ συμμόρφωση με αὐτές ἀνταμείβονται, ἐνῶ οἱ ἐρωτήσεις, ἡ ἐκδήλωση ἀμφιβολιῶν καί ἡ ἄσκηση κριτικῆς ἀντιμετωπίζονται μέ ἀποδοκιμασία, ἀποκατάσταση τοῦ «λάθους» καί τέλος ἐνδεχόμενη ἐκδίωξη. Κάνουν ὁποιονδήποτε θέσει ἕνα ἐρώτημα νά αἰσθάνεται πώς πάσχει ἀπό κάποια ἔμφυτη διαταραχή. 
Ἡ μόνη τροφοδότηση τῶν μελῶν προέρχεται ἀπό τήν ὁμάδα. Οἱ ὀπαδοί μετατρέπονται σέ θύματα ἐξαρτημένα ἀπό τις ἀνταμοιβές, πού προσφέρονται ἀπό ἐκείνους, πού ἐλέγχουν τά πράγματα. Τά μέλη ὀφείλουν νά προσλαμβάνουν ποικιλία νέων πληροφοριῶν σχετικά μέ τίς πεποιθήσεις τῆς ὀργάνωσης καί τήν ἀναμενόμενη ἀπό αὐτή συμπεριφορά.  
Ὅσο πιό πολύπλοκο, ἀντιφατικό καί δύσκολο στήν κατανόηση εἶναι τό νέο σύστημα ἀξιῶν, τόσο πιό ἀποτελεσματική εἶναι ἡ προσηλυτιστική διαδικασία.  
Ἡ ἐκτίμηση καί ἡ στοργή ἀπό τους ὁμότιμούς τους εἶναι πολύ σημαντική γιά τούς προσήλυτους. Ἡ ἀποδοχή ἐξαρτᾶται ἀπό τήν ἐναρμόνιση τῶν νέων μελῶν σέ μοντέλα σκέψης καί συμπεριφορᾶς τῶν παλαιοτέρων, πρότυπων μελῶν. Ἡ σχέση τους μέ τά παλαιότερα μέλη ἀπειλεῖται ὁποτεδήποτε ἐκεῖνοι ἐπιδεικνύουν ἀδυναμία στήν ἐκμάθηση ἤ διαφοροποίηση τῆς συμπεριφοράς. Κατά συνέπεια, οἱ νέοι προσήλυτοι ἁπλά συναινοῦν, ἐπιδοκιμάζουν καί ἐνεργοῦν σά νά κατανοοῦν και ἀποδέχονται τή νέα ἰδεολογία.  
6) Προβάλλεται ἕνα κλειστό σύστημα λογικῆς καί ἀπολυταρχικῆς δομῆς, τό ὁποῖο δέν ἐπιτρέπει καμία ἀνατροφοδότησηκαί ἀρνεῖται νά διαμορφωθεῖ ἀπό οἱονδήποτε ἄλλο παράγοντα χωρίς τήν ἔγκριση τῆς ἡγεσίας ἤ ἄνευ διαταγῆς κάποιου ἐντεταλμένου ἀξιωματούχου.  
Ἡ ὀργάνωση ἔχει πυραμιδοειδῆ δομή. Ἡ ἡγεσία πρέπει νά διαθέτει εἰδική φραστική διατύπωση ὥστε νά μήν ἐκτίθεται ποτέ. Στά μέλη δέν ἐπιτρέπονται οἱ ἐρωτήσεις, ἡ ἄσκηση κριτικῆς ἤ οἱ διαμαρτυρίες. Ἐάν κάτι ἀπ’ αὐτά συμβεῖ, ἡ ἡγεσία ἰσχυρίζεται πώς τό μέλος αὐτό εἶναι προβληματικό κι ὄχι ἡ ὀργάνωση ἤ τά δόγματά της. Τό στοχοποιημένο μέλος ἀντιμετωπίζεται ὡς μόνιμα διανοητικά ἀνορθόδοξο ἤ ἄδικο, ἐάν αὐτό ἀμφισβητήσει τήν ὅλη δομή τῆς ὀργάνωσης, τήν ἡγεσία καί τίς δοξασίες της, τά ὁποία σέ κάθε περίπτωση θεωροῦνται ὡς ἀπόλυτα ὀρθά καί δίκαια.
Ὁ προσηλυτισμός ἤ ἡ ἀναδιαμόρφωση τοῦ θύματος/μέλους πραγματοποιεῖται μέσα σέ ἕνα κλειστό σύστημα. Καθώς τά μέλη μαθαίνουν νά ἐναρμονίζουν τή συμπεριφορά τους ὥστε νά γίνονται ἀποδεκτά ἔναντι αὐτοῦ τοῦ κλειστοῦ συστήματος, ἀλλάζουν -ἀρχίζοντας νά μιλοῦντή «γλώσσα τῆς ὁμάδας»-, πράγμα πού συμβάλλει στήν περαιτέρω ἀπομόνωση καί ἀπομάκρυνσή τους ἀπό προγενέστερες πεποιθήσεις καί συμπεριφορές.
ΑΟΥΜ ΣΙΝΡΙΚΙΟ (2)
Ἕνα μέλος τῆς Ἀούμ Σινρικίο (Aum Shinri Kyo)3, τῆς Ἰαπωνικῆς λατρείας (cult), πού ἐξαπέλυσε τό 1995 στό μετρό τοῦ Τόκυο τήν ἐπίθεση μέ τό νευροτοξικό ἀέριο σαρίν4, παραδόθηκε στήν Ἀστυνομία, ἔχοντας διαφύγει τή σύλληψη ἐπί 17 σχεδόν χρόνια.
Ὁ ἡλικίας 46 ἐτῶν Μακότο Χιράτα (Makoto Hirata)5, ἀπό τούς πιό περιζήτητους φυγόδικους, ἀρνήθηκε νά ἀποκαλύψει στήν Ἀστυνομία πῶς παρέμενε ἀσύλληπτος ἐπί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, δήλωσε ὅμως ὅτι ἐπιθυμοῦσε νά «ἀφήσει πίσω του τό παρελθόν». Ἐν τούτοις, ἡ παράδοση τοῦ Χιράτα θά μποροῦσε νά καθυστερήσει τήν ἐκτέλεση τοῦ ἱδρυτῆ τῆς σέκτας Σόκο Ἀσαχάρα καί ἄλλων δώδεκα μελῶν της πού ἔχουν καταδικαστεῖ σέ θάνατο.
Τό Νοέμβριο 2011 τό Ἀνώτατο Δικαστήριο τῆς Ἰαπωνίας ἀπέρριψε ἔφεση τοῦ ἡλικίας 51 ἐτῶν, Σέϊτσι Ἔντο (Seiichi Endo), τοῦ 13ου μεταξύ τῶν καταδικασθέντων σέ θάνατο μελῶν τῆς σέκτας. Ἡ ἐκτέλεση τῶν ὑπολοίπων δώδεκα μελῶν τῆς Ἀούμ Σινρικίο εἶχε ἀνασταλεῖ ἐν ἀναμονῇ τῆς ἐκδίκασης τῆς ἔφεσης τοῦ Ἔντο. Ἡ ἀπόρριψη τῆς ἔφεσης ἄνοιξε τό δρόμο γιά τήν ἐκτέλεση τῶν ποινῶν, ἀλλά ἡ ἑκούσια παράδοση τοῦ Χιράτα θά μποροῦσε νά καθυστερήσει καί πάλι τήν ἐκτέλεση καθ’ ὅσον καταδικασθέντα μέλη σεκτῶν εἶναι πιθανόν νά χρησιμεύσουν ὡς μάρτυρες στήν ἐν λόγῳ δίκη. Τό γεγονός αὐτό ὁδήγησεσέ εἰκασίες σχετικά μέ τό κίνητρο τῆς ἐθελουσίας παράδοσης τοῦ Χιράτα.
Μετά τή σύλληψή του, ἡ Ἀκέμο Σέϊτο (Akemo Saito), ἄλλο μέλος τῆς σέκτας, παραδόθηκε ἐπίσης στίς ἀστυνομικές ἀρχές, ἰσχυριζόμενη ὅτι συζοῦσε μέ τόν Χιράτα το μεγαλύτερο διάστημα πού αὐτός ἦταν φυγόδικος. Ἡ Ἀστυνομία ὑπέβαλλε μήνυση κατά τῆς γυναίκας γιά ὑπόθαλψη φυγά...
Ἄν καί ὁ Χιράτα δέν κατηγορεῖται εὐθέως γιά συμμετοχή στήν ἐπίθεση μέ το νευροτοξικό ἀέριο στό μετρό τοῦ Τόκυο, ὅμως κατεζητεῖτο γιά τήν ἀπαγωγή και τό θάνατο, τό 1995, τοῦ Κιγιόσι Καρίγια (Kiyoshi Kariya), ἀδελφοῦ μιᾶς ὀπαδοῦ πού εἶχε ἐγκαταλείψει τήν ὀργάνωση. Ὁ Χιράτα καί ἄλλα μέλη τῆς λατρείας (cult) εἶχαν κατηγορηθεῖ ὅτι ἀπήγαγαν σέ κάποιο δρόμο τοῦ Τόκυο τόν Καρίγια καί τόν φυλάκισαν στό ὑψίστης ἀσφαλείας κοινόβιο πού διατηροῦσε ἡ ὀργάνωση στούς πρόποδες τοῦ βουνοῦ Φίτζι (Fiji). Εἶχαν ἀκόμη κατηγορηθεῖ ὅτι χρησιμοποίησαν ναρκωτικές οὐσίες ὡς «ὀρό τῆς ἀλήθειας» στήν προσπάθειά τους νά τόν ὑποχρεώσουν νά μιλήσει σχετικά μέ την ἀδελφή του. Σύμφωνα μέ τήν Ἀστυνομία ὁ Καρίγια πέθανε ἀπό ὑπερβολική δόση ναρκωτικῶν ἐνῶ στή συνέχεια οἱ κατηγορούμενοι ἔκαψαν τό σῶμα του σ’ ἕναν ἀποτεφρωτήρα.
Ὁ Χιράτα, πού ἐντάχθηκε στήν ὀργάνωση στά τέλη τοῦ 1980, ὁμολόγησε στίς ἀστυνομικές ἀρχές ὅτι μετάφερε μέν τόν Καρίγια στό κοινόβιο, ἀρνήθηκε ὅμως ὅτι συμμετεῖχε στή δολοφονία του. Παρ’ ὅλα αὐτά εἰκάζεται ἡ συμμετοχή του στήν ἀπόπειρα δολοφονίας ἑνός ὑψηλόβαθμου στελέχους τῆς Ἀστυνομίας τό 1995.
200 σχεδόν ἄτομα σχετιζόμενα μέ τήν ἐν λόγῳ λατρεία (cult) ἔχουν καταδικαστεῖ γιά ἀδικήματα, πού περιλαμβάνουν φόνους, ἀπαγωγές καί παραγωγή νευροτοξικοῦ ἀερίου.
 
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ (6)
Τό ὑπολογιζόμενο 1,2 ἑκατομμύριο ἀνθρώπων, πού ταξιδεύουν στήν Ἰνδία ἐτησίως, γιά πρακτική ἐξάσκηση στή γιόγκα, στό διαλογισμό, στήν «ἰατρική» τῆςἀγιουρβέδα7 καί στίς ἄλλες «πνευματικές» δραστηριότητες, ἀναμένεται ὅτι θά ἔχει σχεδόν διπλασιαστεῖ μέχρι τό 2015.
Τό δωδεκάμηνο πού ἔκλεισε τόν Ὀκτώβριο 2011, οἱ ταξιδιωτικοί πράκτορες στήν Ἰνδία ἀπεκάλυψαν ὅτι ὁ -φερόμενος μέ τόν ὄρο «πνευματικότητα καί εὐζωία»- θρησκευτικός τουρισμός ἀπέφερε στή χώρα 817 ἑκατομμύρια στερλίνες, δημιουργώντας μιά ταχύτατα ἀναπτυσσόμενη «τουριστική βιομηχανία» τήν ὁποία ἡ Κυβέρνηση τῆς χώρας ἀνυπομονεῖ νά προωθήσει.
Μικρό παράδειγμα τῶν ἀνωτέρω ἀποτελεῖ ὁ διαβόητος Ἰνδός γκουρού Ραζνίς, ὁ γνωστός περί τό τέλος τῆς ζωῆς του καί ὡς Ὄσσο, πού ἀπό τήν Πούνα τῶν Ἰνδιῶν ἐπέτυχε τήν παγκόσμια ἐξάπλωση τῆς σέκτας του. Σήμερα, 23 χρόνια μετά τό θάνατό του, τό «Θέρετρο Διαλογισμοῦ Ὄσσο», πού ὁ ἴδιος εἶχε ἱδρύσει στήν πόλη αὐτή, χρεώνει στούς φιλοξενούμενους, στίς ἐν λόγῳ ἐγκαταστάσεις του, περισσότερες ἀπό 1.000 στερλίνες ἑβδομαδιαίως. Στό ποσό αὐτό δέν περιλαμβάνονται τά ἀεροπορικά εἰσιτήρια, τά γεύματα στό «Φυσικῆς Καλλιέργειας Χορτοφαγικό Ἑστιατόριο» τοῦ «Θέρετρου», δυό σέτ καφτανιῶν, πού οἱ θαμῶνες ὀφείλουν νά φέρουν ἀναγκαστικά, καθώς καί ἡ πληρωμή μιᾶς ὑποχρεωτικῆς ἰατρικῆς ἐξέτασης γιά πιθανή μόλυνση ἀπό τόν ἰό τοῦ AIDS.

ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΗΜΕΡΩΝ8 (FLDS) (9)
Ὁ Γουῶρεν Τζέφς (Warren Jeffs)10, ἡλικίας 55 ἐτῶν, ἀρχηγός μιᾶς φονταμενταλιστικῆς σέκτας Μορμόνων, φυλακίστηκε ἰσόβια ἀφοῦ βρέθηκε ἔνοχος βιασμοῦ ἑνός 12άχρονου κοριτσιοῦ, ἐνῶ ὑπῆρξε ὁ πατέρας παιδιοῦ, πού ἀπέκτησε μέ ἕνα 15άχρονο κορίτσι.
Στήν ἀκροαματική διαδικασία, σέ δικαστήριο τοῦ Τέξας, κατατέθηκε ὅτι ὁ Τζέφς εἶχε 79 συζύγους, 29 ἀπό τίς ὁποῖες ἦταν ἀνήλικες. Ὁ Τζέφς, γνωστός στούς 10.000 ὀπαδούς τῆς σέκτας ὡς «ὁ Προφήτης», δίδασκε πώς ἡ πολυγαμία θά ἔφερνε χαρά στόν παράδεισο καί ὅτι ἕνας ἄνδρας θά ἔπρεπε νά ἔχει τουλάχιστον τρεῖς συζύγους γιά νά κερδίσει τή σωτηρία. Ἐπίσης ὁ ἴδιος προσωπικά προΐστατο στούς ὀνομαζόμενους, κατά τήν ὀργάνωση, «οὐράνιους γάμους», ἀνάμεσα σέ νεαρά κορίτσια καί ἄνδρες κατά πολύ μεγαλύτερους. Ἰσχυριζόμενος ὅτι παραβιάζεται ἡ θρησκευτική του ἐλευθερία, ὁ Τζέφς παρουσίασε στό δικαστήριο «ἔγγραφη μαρτυρική κατάθεση ἀπό τόν Θεό» ὁ ὁποῖος ἀπειλοῦσε τήν ἕδρα μέ «ἀρρώστια καί θάνατο» σέ περίπτωσηπού δέν σταματοῦσε ἡ δίκη. Ἡ πολιτική ἀγωγή κατέθεσε πώς σέ γονεῖς κοριτσιῶν, τά ὁποῖα ὁ Τζέφς ἔβρισκε ἑλκυστικά, ἔλεγε ὅτι, «τώρα τά κορίτσια ἀνήκουν σέ μένα». Ἄνδρες πού ἀρνοῦνταν νά ὑποταχθοῦν, ἐκδιώκονταν ἀπό τή μικρή Τεξανή κοινότητα καί οἱ σύζυγοι καί τά παιδιά τους δίδονταν σέ ἄλλους ὀπαδούς. Γιά τήν ὑπεράσπισή του, ὁ Τζέφς κάλεσε ἕναν καί μόνο μάρτυρα, ἕνα πρεσβύτερο τῆς «ἐκκλησίας» ὁ ὁποῖος διάβασε στό δικαστήριο ἀπό τήν «γραφή τῶν Μορμόνων».
Ἡ Κάρολαϊν Τζέσαπ (Caroline Jessup) κλήθηκε νά καταθέσει γιά τήν πολιτική ἀγωγή, ἐπειδή ἡ νέα της προγονή ἦταν τό καινούργιο 12άχρονο θύμα τοῦ Τζέφς. Ἡ Κάρολαϊν, ἡ ὁποία γεννήθηκε μέσα στήν ὀργάνωση, ἐξαναγκάστηκε σέ γάμο μέ τον 50άχρονο Μέριλ Τζέσουπ (Merril Jessop), δεξί χέρι τοῦ Τζέφς καί ἀργότερα, ντέ φάκτο πρόεδρο τῆς σέκτας. Ἡ Κάρολαϊν κατέθεσε στό δικαστήριο ὅτι ὁ σύζυγός της, ἐπειδή ὑπῆρξε ἀπρόθυμη στή συναίνεση, τή βίαζε κατ’ ἐξακολούθηση ἀπό τήν πρώτη γαμήλια νύχτα καί κατά τήν διάρκεια τῶν 17 χρόνων ἔγγαμου βίου, καρπός τοῦ ὁποίου ἦταν ὀκτώ παιδιά. Μή ὄντας διατεθειμένη νά ἐγκαταλείψει τά παιδιά της, τά πῆρε μαζί της ὅταν δραπέτευσε ἀπό τήν ὀργάνωση στίς 4.00’ τά χαράματα τῆς 21ης Ἀπριλίου 2003. Ἡ μεγαλύτερη κόρη της Μπέτυ (Betty) δέ θέλησε νά φύγει κι ἔτρεξε πίσω στό σπίτι. Ἡ μητέρα της τήν ἔσυρε ἔξω διά τῆς βίας, ἀλλά ἐκείνη παρέμεινε ἀρνητική καί τελικά ἐπέστρεψε στό κοινόβιο.
Ἡ Κάρολαϊν Τζέσαπ ἔχει γράψει δύο βιβλία σχετικά μέ τίς ἐμπειρίες της. Στόχος της εἶναι νά θέσει τέλος στήν πολυγαμία, πού θεωρεῖ ὅτι ἔχει ὡραιοποιηθεῖ καί ἁπαλυνθεῖ τά τελευταῖα χρόνια στή συνείδηση τοῦ κοινοῦ. Ἡ ἴδια δήλωσε πώς: «Ὑπάρχει μία γενική τάση... “Καλά, δέν ἐνοχλοῦν κανένα”, ἐνῶ γυναῖκες, κορίτσια καί ἀγόρια κακοποιοῦνται φρικτά καί ἡ κοινωνία δέν τούς προσφέρει καμιά προστασία». Ἡ ἴδια καταδικάζει ἐπίσης τήν πρωτογενῆ θρησκεία τῶν Μορμόνων11, πού δέν ἀσκεῖ πλέον τήν πολυγαμία. «Νομίζω ὅτι ὁ Τζόϊσεφ Σμίθ12 (Joseph Smith) ἐφηῦρε μία θρησκεία μέ σκοπό νά ἱκανοποιήσει τήν ἐπιθυμία του γιά πολυγαμία», δήλωσε ἡ Τζέσαπ.
Οἱ Τάϊμς ἀνέφεραν ὅτι ἄλλες πολυγαμικές ὁμάδες ἐξέφρασαν τόν ἀποτροπιασμό τους γιά τά ἐγκλήματα τοῦ Τζέφς, ἐνῶ ὁ «Συνασπισμός Βασικῶν Δικαιωμάτων» (Principle Rights Coalition) 13, πού ἀντιπροσωπεύει πέντε πολυγαμικές ὁμάδες στήν Ἀριζόνα καί τή Γιούτα δήλωσε ὅτι: «Ἀνησυχοῦμε μέ τήν προοπτική ὅτι τέτοιες ἀθλιότητες θά μποροῦσαν νά διαπραχθοῦν ἀπό ὁποιονδήποτε».

ΣΑΤΑΝΙΣΜΟΣ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ14
Στήν Εὐρώπη... πρό 20ετίας καί σήμερα
Στήν Ἀγγλία, ἕνας Αὐστραλός σατανιστής καταδικάστηκε σέ ἰσόβια δεσμά για τό φόνο τοῦ 35άχρονου Κήθ Σλέϊτερ (Keith Slater) στό Χάλ (Hull) τοῦ Γιορκσάιερ, πρίν ἀπό 25 περίπου χρόνια. Ὁ Κήθ Σλέϊτερ μαχαιρώθηκε θανάσιμα στό λαιμό, στό κατώφλι τοῦ σπιτιοῦ του, τό 1988 ἀπό τόν Μάρτιν Μπράουν (Martin Brown)15, 42 ἐτῶν, χωρίς προφανῆ αἰτία... Τό θῦμα ἦταν τελείως ἄγνωστο στόν Μπράουν.
Εἶναι χαρακτηριστικό, ὅτι ὁ Πρόεδρος τοῦ Κακουργιοδικείου, στό Σέφιλντ, σέρ Ἄλαν Γουΐλκι (Sir Alan Wilkie) δήλωσε ὅτιἦταν πιθανόν ὁ Μάρτιν Μπράουν νά μή γνώριζε κἄν τό γιατί διέπραξε τή δολοφονία.

Στήν γειτονική μας Ἰταλία...
Κληρικοί καί Ἀξιωματικοί τῆς Ἀστυνομίας στήν Ἰταλία ἔχουν ἑνώσει τίς δυνάμεις τους γιά νά ἀντιμετωπίσουν ἀποτελεσματικά τόν διαρκῶς αὐξανόμενο ἀριθμό τῶν ἐγκλημάτων, πού σχετίζονται μέ Σατανιστικές σέκτες.
Ὁ Δόν Ὀρέστε Μπένζι (Don Oreste Benzi), ἕνας ἀπό τούς κορυφαίους εἰδικούς συνεργάτες τοῦ Βατικανοῦ σέ θέματα ἀποκρυφισμοῦ καί Σατανισμοῦ, ὑπολόγιζε (τό 2005) ὅτι ὑπῆρχαν στή χώρα τουλάχιστον 8.000 Σατανιστικές σέκτες μέ περισσότερους ἀπό 600.000 ὀπαδούς.
Τό Βατικανό ἔχει ἀποσπάσει κληρικούς στήν «Squadra Anti Sette»16 (SAS), μονάδα κατά τῶν σεκτῶν, πού διερευνᾶ σειρά φόνων συνδεδεμένων μέ τή λατρεία τοῦ διαβόλου καί τή βεβήλωση ἐκκλησιῶν ἀπό σατανιστές.
Μία, σέ ἐθνικό ἐπίπεδο, ἀστυνομική ἐπιχείρηση διεξάγεται μέ Κέντρο Συντονισμοῦ τή Ρώμη καί ὑπεύθυνο τόν Ἀρχηγό τῆς Ἀστυνομίας Τζάνι ντέ Τζεννάρο(Gianni de Gennaro)17. Ἐκπρόσωπος τῆς ἀστυνομίας δήλωσε: «Ἡ Ὑπηρεσία Δημοσίας Ἀσφαλείας ἀποφάσισε ὅτι θά ἔπρεπε νά δημιουργηθεῖ “Μονάδα Ἀντιμετώπισης τῶν Σεκτῶν καί τοῦ Σατανισμοῦ” στήν Ἰταλία. Σέ πολλές περιπτώσεις διαπιστώσαμε ἐγκληματική δραστηριότητα, πού ἀφοροῦσε φόνους καί σεξουαλικά ἀδικήματα στενά συνδεδεμένα μέ ἀποκρυφιστικές πρακτικές. Ἡ Μονάδα αὐτή θά ἀσχολεῖται ἀποκλειστικά μέ αὐτά τά ἀδικήματα».
Ὁ Δόν Ὀρέστε Μπένζι πού θά εἶναι ὁ σύνδεσμος μέ τίς Ἀστυνομικές Ἀρχές, δήλωσε στήν ἐφημερίδα (The Sunday Telegraph): «Θά ἐπανδρώσουμε τίς “Μονάδες” μέ κληρικούς πού διαθέτουν ἐμπειρία στήν ἀντιμετώπιση τῆς ἄσκησης τοῦ Σατανισμοῦ καί τοῦ ἀποκρυφισμοῦ. Αὐτοί θά βοηθήσουν τήν SAS στή μάχη μέ τό πρόβλημα αὐτό πού ἀναπτύσσεται μέ ἀνησυχητική ταχύτητα σ’ ὅλη τήν Ἰταλία.
Ἐδῶ, δέν ἀναφερόμαστε μόνο μέ φόνους, ἀλλά καί στήν ψυχολογική ἐπιρροή πού ἀσκοῦν οἱ σέκτες, ἰδιαίτερα στούς νέους, ἀπομακρύνοντάς τους ἀπό τίς παραδοσιακές κοινωνικές ἀξίες, ἐκθέτοντάς τους σέ κάθε εἴδους φρικαλεότητες». Κι ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Βατικανοῦ κατέληξε: «Αὐτός εἶναι ὁ βασικός λόγος πού ἡ ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ νά βοηθήσει».
Κατά τήν Ἀστυνομία, περιοχές μέ ἰδιαίτερη σατανιστική δραστηριότητα στό Βορρᾶ, θεωροῦνται οἱ περιοχές: Πιεντιμόντε (Piedimonte), Βένετο (Veneto), Ἐμίλια Ρωμάνια (Emilia Romagna)• ἐνῶ στό Νότο, οἱ περιοχές: Τοσκάνη (Toscana), Οὔμπρια (Umbria), Καλαβρία (Calabria) καί Ἀπουλία (Puglia).
Ἔχει ἐπίσης συσταθεῖ μία εἰδική κατ’ εὐθείαν τηλεφωνική γραμμή ἐπικοινωνίας γιά τήν ἀναφορά ἀποκρυφιστικῶν δραστηριοτήτων.
Τό νέο κῦμα Σατανισμοῦ στήν Ἰταλία συχνά τροφοδοτεῖται ἀπό τήν ἄσκηση τῆς μαύρης μαγείας, τά ναρκωτικά, τό σέξ καί τή μουσική heavy metal.
Ἕνα ἀπό τά χειρότερα κρούσματα φόνων τῶν τελευταίων ἐτῶν ἦταν κι αὐτό τῆς σέκτας «τά Κτήνη τοῦ Σατανᾶ» (the Beasts of Satan). Δύο ἀπό τά μέλη της, ὁ Φάμπιο Τόλις (Fabio Tollis), 16 ἐτῶν καί ἡ Κιάρα Μαρίνο (Chiara Marino)18, 19 ἐτῶν, ξυλοκοπήθηκαν μέ ρόπαλα ἀπό ἄλλους ὀπαδούς καί θάφτηκαν ζωντανοί σέ δάση κοντά στό Μιλάνο. Ἡ ἀστυνομία πιστεύει πώς πρέπεινά ὑπάρχουν κι ἄλλα θύματα καθώς ἔχουν ἐξαφανιστεῖ καί ἄλλα ἄτομα.
Ὁ Ἀντρέα Βόλπε (Andrea Volpe), ἀρχηγός τῶν «Κτηνῶν τοῦ Σατανᾶ», καταδικάστηκε γιά τήν δολοφονία σέ ἰσόβια κάθειρξη. Ἡ 19άχρονη φίλη του, Ἐλίζαμπεθ Μπαλαρίν (Elizabeth Ballarin), καταδικάστηκε σέ 24 χρόνια κάθειρξη καί ὁ 27άχρονος Νικόλα Σαπόνε (Nicola Sapone) σέ 26 χρόνια.
Φορεῖς γιά τήν προάσπιση τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ἐξέφρασαν φόβους ὅτι ἡ νέα «Μονάδα» κατά τῶν σεκτῶν, θά μποροῦσε νά χρησιμοποιηθεῖ γιά τή διερεύνηση τοῦ 1.000.000 Ἰταλῶν, πού ἀνήκουν σέ μειονοτικά θρησκευτικά κινήματα. Οἱ ἀποκρυφιστικοί κύκλοι στήν Ἰταλία ὑπῆρξαν ἐπίσης ἐπικριτικοί. Ὁ Ἀντρέα Προβέρα (Andrea Provera), ἰδιοκτήτης καταστήματος ἀποκρυφιστικῶν εἰδῶν, στό Τορίνο, δήλωσε: «Ζοῦμε σέ μία λαϊκή δημοκρατία κι ἔτσι ὁ καθένας εἶναι ἐλεύθερος νά πιστεύει σέ ὅ,τι ἐπιθυμεῖ. Ἐάν κάποιοι θέλουν νά λατρεύουν τό ψυγεῖο τους (sic) ἐπειδή πιστεύουν ὅτι τούς μιλάει ἤ ἐπιθυμοῦν νά λατρεύουν τόν Σατανᾶ, εἶναι δικό τους θέμα»19.

Στή Μεγάλη Βρετανία...
Ἐκδικάστηκε στό ἈνώτατοΔικαστήριο τοῦ Ἐδιμβούργου μία ὑπόθεση φόνου μέ ἐμπλοκή στόν Σατανισμό. Ὁ 16άχρονος Λούκ Μίτσελ (Luke Mitchell), σέ ἡλικία 14 ἐτῶν, σκότωσε καί ἀκρωτηρίασε τήν ἐπίσης 14άχρονη φίλη του, Τζόουντι Τζόουνς (Jodi Jones) στό Ντέελκιτ (Dalkeith) τῆς Σκωτίας.
Ὁ δικαστής τῆς ὑπόθεσης, λόρδος Νίμο Σμίθ (Nimmo Smith) κατεδίκασε τόν Μίτσελ, ὁ ὁποῖος κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες κάνναβης καί εἶχε ἐμμονή μέ τόν Σατανισμό, σέ 20ετῆ φυλάκιση.
Ὁ δικαστής χαρακτήρισε τήν ὑπόθεση ὡς ἰδιαζόντως εἰδεχθῆ καί μοναδική στά χρονικά τοῦ δικαστηρίου τά τελευταῖα χρόνια. Εἶπε, μάλιστα, στόν Μίτσελ: «Δεν νομίζω πώς τό ἐνδιαφέρον σου γιά τόν Σατανισμό μπορεῖ νά ἀγνοηθεῖ καί ἁπλᾶ νά ἀποδοθεῖ σέ μία τάση ἐφηβικῆς ἐπαναστατικότητας. Ἦταν ἔνδειξη ὅτι βρίσκεις τό κακό ἑλκυστικό καί πιστεύεις ὅτι ἴσως ὑπάρχει ἕνα εἶδος διεστραμμένου θέλγητρου στήν πραγματοποίηση μιᾶς κακόβουλης πράξης».
Ὁ δικαστής ἀπεφάνθη, πώς θεωροῦσε ὅτι ἡ ἐξάρτηση τοῦ ἀγοριοῦ ἀπό τήν κάνναβη ὑπῆρξε ἕνας ἐπιπλέον παράγοντας στή διάπραξη τοῦ φόνου.
Ὁ Μίτσελ ἦταν θαυμαστής τοῦ τραγουδιστῆ τῆς goth20 Μέριλιν Μάνσον (Mairilyn Manson), ὁ ὁποῖος δημοσίευσε, στήν ἱστοσελίδα του, εἰκόνες, πού εἶχε ἀντιγράψει ἀπό νεκρικές φωτογραφίες τῆς Ἐλίζαμπεθ Σόρτ (Elizabeth Short), ἠθοποιοῦ τοῦ Χόλυγουντ, πού δολοφονήθηκε καί ἀκρωτηριάσθηκε τή δεκαετία τοῦ 1940. Ὁ δικαστής Νίμο Σμίθ δήλωσε ὅτι, ὁ Μίτσελ, προφανῶς «κουβαλοῦσε στό μυαλό του» τίς εἰκόνες πού εἶχε δεῖ.
Βέβαια, ὁ Μέριλιν Μάνσον ἀποποιήθηκε τοῦ ἰσχυρισμοῦ ὅτι ἡ ἐνέργειά του αὐτή ὑπῆρξε παράγων στή δολοφονία τῆς Τζόουντι Τζόουνς καί ἀπέδωσε τό γεγονός στήν κακή ἀνατροφή πού οἱ γονεῖς δίνουν στά παιδιά τους. Ὁ Μίτσελ, σύμφωνα μέ μαρτυρίες, ἔλαβε ἑκατοντάδες ἐπιστολές ἀπό νεαρές θαυμάστριες τοῦ Μάνσον. Κάποιες ἀπό αὐτές, μέ τή χαρακτηριστική goth ἐμφάνιση, περίμεναν ἔξω ἀπό τό δικαστήριο νά δοῦν τό Μίτσελ, ἔστω στιγμιαῖα.

Καί στό Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό...
Ἕνας ἀξιωματικός τοῦ Βασιλικοῦ Ναυτικοῦ, πρόσφατα, πῆρε τήν ἄδεια νά τελεῖ τά τελετουργικά του ἐπί τοῦ σκάφους καί μετά τόν θάνατό του, νά κηδευθεῖ σύμφωνα μέ τήν θρησκεία του, τόν Σατανισμό.
«ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΑΟΥΜ». ΝΕΑ «ΛΑΤΡΕΙΑ» ΣΤΗΝ ΚΟΡΕΑ21
Ἡ «λατρεία» (Cult) «Διαλογισμός Μάουμ» (Maum Meditation) γνωστή καί σάν «Λατρεία τοῦ Θανάτου» τώρα δραστηριοποιεῖται καί στίς Η. Π. Α.
Οἱ ὀπαδοί τῆς ὀργάνωσης αὐτῆς πιστεύουν ὅτι ὁ ἀρχηγός της εἶναι ἡ ἐκδήλωση τῆς ἀλήθειας, ἕνα πεφωτισμένο ὄν, τό ὁποῖο μπορεῖ νά ὁδηγήσει ἄλλους ἀνθρώπους στή φώτιση. Ἡ πρώτη πρακτική στήν ὁποία καλοῦνται νά ἐκπαιδευτοῦν οἱ ὀπαδοί καθημερινά, εἶναι «νά δολοφονήσουν διανοητικά τόν ἑαυτό τους» μέσῳ παραστατικῶν βίαιων ἀπεικονίσεων. Οἱ ὀπαδοί πιστεύουν ὅτι αὐτή ἡ μορφή πλύσης ἐγκεφάλου, μαζί μέ τό ἄδειασμα τοῦ νοῦ ἀπαλλάσσει τά ἄτομα ἀπό ἀναστολές.
Ἡ ὀργάνωση αὐτή διδάσκει πώς ὑπάρχουν 8 ἐπίπεδα σκέψης στά ὁποῖα πρέπει νά ἀνέλθει ὁ ἐνδιαφερόμενος, ἕως ὅτουφθάσει στή φώτιση.
Τό μηνιαῖο κόστος παρακολούθησης ἀνέρχεται σέ 150.000 δολάρια (sic), ἐνῶ στό ἐπίπεδο 5 ἀπαιτεῖται ἡ «οὐράνια εἰσφορά» ὕψους 1.000.000 δολαρίων (sic). Ἀκόμη, προτείνεται στούς ὀπαδούς ἡ ἀγορά βιβλίων καί ἄλλων διαφόρων προϊόντων.
Ὁ ἱδρυτής τῆς ὀργάνωσης, Γού Μιάγκ (Woo Myung) διαμένει στό Λόγκ Ἄϊλαντ(Long Island), στή Νέα Ὑόρκη, παρ’ ὅλο πού τό κέντρο τῆς ὀργάνωσης βρίσκεται στήν Κορέα.
Στά ἐπίπεδα 4 καί 5, εἶναι ὑποχρεωτική ἡ ἀπομνημόνευση ἑνός δοξαστικοῦ ὕμνου πρός τόν Γού Μιάγκ. Ὅλα τά ἐπίπεδα εἶναι μυστικά. Μόνο στά μέλη τοῦ 8ου ἐπιπέδου ἐπιτρέπεται ἡ πρόσβαση στή διαδικτυακή πύλη (web portal) 8ου βαθμοῦ τῆς ὀργάνωσης.
Σ’ ὅλα τά κέντρα τῆς ὀργάνωσης ὑπάρχει ἕνα ἰδιαίτερο κάθισμα στό ὁποῖο μόνο ὁ Γού Μιάγκ ἐπιτρέπεται νά καθίσει, ἐνῶ οἱ ὀπαδοί τοῦ 8ου ἐπιπέδου καί μόνο ἐπιτρέπεται νά συνομιλοῦν μέ τή σύζυγο τοῦ Γού Μιάγκ. Ὅμως αὐτά δέν ἐμποδίζουν τόν ἴδιο τόν Γού Μιάγκ, κάποιες φορές, νά κάνει ἐπισκέψεις καί νά ἀσκεῖ κριτική σέ σχέση μέ συμπεριφορές καί τήν εὐρύτερη πρόοδο. Ὁ φανατισμός καί ἡ ἀφοσίωση τήν ὁποία ἀπαιτεῖ ὁ Γού Μιάγκ ἀπό τούς ὀπαδούς καθώς καί ἡ πλύση ἐγκεφάλου φθάνουν στήν ὑπερβολή.
Οἱ «βοηθοί», πού καθοδηγοῦν τίς πρακτικές διαλογισμοῦ, ἀνήκουν ὅλοι στό 8ο ἐπίπεδο. Παρ’ ὅλο πού θεωρεῖται ὅτι ἔχουν φθάσει στή «φώτιση», συχνά ἐμφανίζουν σημάδια ἀπογοήτευσης, ἀπάθειας καί ἀντιπάθειας πρός ἄλλους ὀπαδούς. Αὐτά εἶναι ἐμφανῆ, εἰδικά ὅταν τίθενται ἐρωτήσεις στίς ὁποῖες δέν μποροῦν νά ἀπαντήσουν. Χρησιμοποιοῦνται ψεύτικα χαμόγελα καί δῆθεν ἀγαπητική ἀτμόσφαιρα σέ ἔνδειξη ἀποδοχῆς τῶν ἄλλων. Ὅταν οἱ προσήλυτοι ἀπουσιάσουν γιά περισσότερο ἀπό δυό ἡμέρες, ἀρχίζουν νά δέχονται τηλεφωνήματα μέ σκοπό νά διαπιστωθεῖ ὁ λόγος τῆς ἀπουσίας.
___________________
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Cults_in_Our_Midst
2. FAIRnews, Ἀπρίλος 2012, σ. 9 (The Daily Telegraph, 2 Ιανουαρίου 2012).
3. Βλ. καί: «Διάλογος», τεῦχ. 4, σελ. 17. Τεῦχ. 8, σελ. 16. Τεῦχ. 9, σελ. 23. Τεῦχ. 10, σελ. 21. Τεῦχ. 15, σελ. 12. Τεῦχ. 17, σελ. 10. Τεῦχ. 19, σελ. 25 καί τεῦχ. 20, σελ. 27.
4. Ὀργανική ἕνωση τοῦ φωσφόρου μέ χημικό τύπο (CH3)2CHO]CH3PF. Εἶναι ἄχρωμο καί ἄοσμο ὑγρό πού χρησιμοποιεῖται ὡς χημικό ὅπλο ἐξαιτίας τῆς δράσης τουὡς νευροτοξικοῦ παράγοντα. Ἔχει καταγραφεῖ ὡς ὅπλο μαζικῆς καταστροφῆς.
5. http://blogs.wsj.com/japanrealtime/2012/01/04/aumfugitive-less-wanted-than-he-thought/
6. FAIRnews, Ἀπρίλος 2012 & The Times, 15 Νοεμβρίου 2011.
7. Ἀρχαῖο ἰνδικό «θεραπευτικό» σύστημα, πού πέρα ἀπό τή «χειρουργική» καί τά «φαρμακευτικά» σκευάσματα, ἀκολουθεῖ διαδικασία καθημερινῶν πρακτικῶν ὅπως: εἰδική διατροφή, σωματικές ἀσκήσεις, yoga, ἀσκήσεις ἀναπνοῆς καί ἐλέγχου τῆς prana (pranayama), διαλογισμό, βότανα καί «πνευματικότητα». Ἡ ἀγιουρβέδα, κατά τά λεγόμενα τῶν ὀπαδῶν της, δε στοχεύει στή θεραπεία τῆς ἀσθένειας, ἀλλά «στήν ἐγκαθίδρυση τῆς ὑγείας, τῆς μακροζωίας καί τήν ἀνάπτυξη τῆς συνειδητότητας». Ἡ ἀγιουρβέδα ἀποτελεῖ μία ἀκόμη μέθοδο σέ χρήση τῆς Νέας Ἐποχῆς (New Age) καί στην ἀναβίωση τοῦ μάγου/γιατροῦ στίς μέρες μας.
8. The Times, 10/8/2011 & The Times Magazine, 27/8/2011. FAIRnews, Ἀπρίλιος 2012.
9. Fundamentalist Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints. Ἕνα ἀπό τά πολλά παρακλάδια τῆς αἵρεσης τῶν Μορμόνων. «Ἡ Φονταμενταλιστική Ἐκκλησία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῶν Ἁγίων τῶν Τελευταίων Ἡμερῶν (FLDS) εἶναι μία ἀπό τίς μεγαλύτερες φονταμενταλιστικές αἱρέσεις στίς τάξεις τῶν Μορμόνων καί ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους ὀργανισμούς στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες, τά μέλη τοῦ ὁποίου ἀσκοῦν τήν πολυγαμία. Ἡ FLDS ἐμφανίστηκε στίς ἀρχές τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, ὅταν τά ἰδρυτικά μέλη της ἐγκατέλειψαν τήν «Ἐκκλησία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῶν Ἁγίων τῶν Τελευταίων Ἡμερῶν» (LDS). Ἡ διάσπαση ἐμφανίστηκε σέ μεγάλο βαθμό λόγῳ τῆς ἀναστολῆς τῆς πρακτικῆς τῆς πολυγαμίας ἀπό τήν LDS καί τῆς ἀπόφασής της νά ἀφορίσει τά μέλη της πού θά συνέχιζαν αὐτή τήν πρακτική. Βλ. και http://en.wikipedia.org/wiki/Fundamentalist_Church_of_Jesus_Christ_of_Latter-Day_Saints
10. http://en.wikipedia.org/wiki/Warren_Jeffs
11. Σ.τ.Σ Τήν «Ἐκκλησία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῶν Ἁγίων τῶν Τελευταίων Ἡμερῶν» (LDS).
12. Ὁ ἱδρυτής τῆς LDS (1805-1844).
13. Φορέας πού ἐνσωματώνει μέλη ἀπό πολλές «ἐκκλησίες» καί πολυγαμικές οἰκογένειες στή Γιούτα τῶν Η.Π.Α.
14. The Sunday Telegraph, 7/1/2007 & FAIRnews, τ. 1, 2007.
15. The Times, 7/2/2007, FAIRnews, τ. 1, 2007.
16. «Μονάδα κατά τῶν Σεκτῶν» τῆς Ἀστυνομίας.
17. http://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_De_Gennaro_(businessman)
18. http://en.wikipedia.org/wiki/Beasts_of_Satan
19. Σ.τ.Σ. Εἶναι ὅμως καί δικό τους θέμα νά θυσιάζουν ἀνθρώπους τελετουργικά;
20. Gothic rock, ἀναφερόμενη ἐπίσης ὡς goth ρόκ ἤ ἁπλά goth, εἶναι μουσικό ὑπογένος τῶν post-punk και alternative rock, πού εἶδε τό φῶς περί τά τέλη τοῦ 1970.
21. The Times, 30 Δεκεμβρίου 2011 & FAIRnews, Ἀπρίλιος 2012, σ. 13


ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013, ΤΕΥΧΟΣ 74